تیرنگ، حجت الاسلام و المسلمین حاج محمد حسین گلکار استاد و محقق حوزه و دانشگاه و معاونت پژوهش مرکز تخصصی حوزوی تمدن اسلامی
همانطور که در یادداشت قبل ذکر شد اگر بخواهیم قیام تمدنساز امام حسین علیه السلام را با نگاه سیستمی ببینیم باید بر اساس اسناد فرمایشات سیدالشهدا علیه السلام قیام حضرت را در شش محور مورد تحلیل و ارزیابی و دقت قرار بدهیم.
1- هدف
2- نقطه شروع
3- نقطه مرکزی
4- برنامه حرکت
5- نقاط بحران
6- مقصد
حال با این نگاه به تحلیل اسناد فرمایشات امام حسین علیه السلام میپردازیم و در قدم اول اسناد مرتبط بااهداف قیام تمدنساز عاشورا را از لسان خود امام حسین علیه السلام ارائه خواهیم کرد.از آنجایی که در یادداشت قبل اولین سند مرتبط با هدف قیام امام حسین ارائه گردید در این یادداشت به سند دوم خواهیم پرداخت.
سند دوم هدف از عاشورا
در آخر خطبه‌اي كه درباره ترك امر به معروف و نهي از منكر، و قيام ظَلَمه• و حكّام جائر• ايراد نموده‌اند، و مفصّلاً از محروميّت مظلومان و تفرّق• از حقّ بيان مي‌فرمايند، و در ضمن اينكه گوشزد مي‌كنند كه:
مَجَارِي الامُورِ وَالاحْكَامِ عَلَي أَيْدِي الْعُلَمَآءِ بِاللَهِ، الامَنَاءِ عَلَي حَلَالِهِ وَحَرَامِهِ؛ چنين مي‌گويند كه:
اللَهُمَّ إنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ مَا كَانَ مِنَّا تَنَافُسًا فِي سُلْطَانٍ، وَلَا الْتِمَاسًا مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ؛ وَلَكِنْ لِنَرَي الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ، وَنُظْهِرَ الإصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ، وَيَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ، وَيُعْمَلَ بِفَرَآئِضِكَ وَسُنَنِكَ وَأَحْكَامِكَ.
فَإنْ لَمْ تَنْصُرُونَ وَتُنْصِفُونَا قَوِيَ الظَّلَمَه عَلَيْكُمْ، وَعَمِلُوا فِي إطْفَآءِ نُورِ نَبِيِّكُمْ؛ وَحَسْبُنَا اللهُ، وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا، وَإلَيْهِ أَنَبْنَا، وَإلَيْهِ الْمَصِيرُ.
»بار پروردگارا! حقّاً تو مي‌داني كه آنچه از ما تحقّق يافته (از ميل به قيام و اقدام و امر به معروف و نهي از منكر و نصرت مظلومان و سركوبي ظالمان) بجهت ميل و رغبت رسيدن به سلطنت و قدرت مفاخرت•انگيز و مبارات• آميز نبوده است؛ و نه از جهت درخواست زياديهاي اموال و حُطام• دنيا!
بلكه به علّت آنست كه نشانه‌ها و علامت‌هاي‌دين تو را ببينيم، و در بلاد و شهرهاي تو صَلاح و اصلاح ظاهر سازيم؛ و تا اينكه ستمديدگان از بندگانت در امن و امان بسر برند، و به واجباتِ تو و سنّت‌هاي تو و احكام تو رفتار گردد.
پس‌‌هان اي مردم! اگر شما ما را ياري ندهيد و از درِ انصاف با ما در نيائيد؛ اين حاكمان جائر و ستمكار بر شما چيره مي‌گردند، و قواي خود را عليه شما بكار مي‌بندند، و در خاموش نمودن نور پيغمبرتان مي‌كوشند.
و خدا براي ما كافي است، و بر او توكّل مي‌نمائيم، و به سوي او باز مي‌گرديم، و به سوي اوست همه بازگشت‌ها.«
لمعات الحسین مرحوم علامه آیت الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی رضوان‌الله تعالی علیه به نقل از تحف العقول صفحه 239
#تحلیل
بررسی اهداف قیام سیدالشهدا علیه السلام از مهمترین مسائل نگاه سیستمی به عاشورا به شمار می‌رود. می‌توان با استفاده از سخنان امام دریافت که از دیدگاه آن حضرت فلسفه حکومت در این‌مکتب «احیای تمدن اسلام» است و بس.
🔵 حفظ تمدن اسلام به معنای نشر و گسترش معارف دین درجامعه و تعمیق عقاید و اخلاق مردم، تحقق اهداف دین و حاکمیت قوانین و احکام آن درزندگی فردی و اجتماعی انسان است.
🔵 وقتی که از امام درخواست شد تا با حکومت یزید بن‌معاویه بیعت کند، فرمود: انا لله انا الیه راجعون و علی الاسلام السلام قد بلیت الامه‌براع‌ٍ مثل یزید.
این سخن به این معناست که حاکمیت جامعه باید به‌گونه‌ای باشد که در پرتو آن نظامات وبرنامه های اسلام نشر و گسترش یابد. در حالی که با قدرت شخصی چون‌یزید باید فاتحه اسلام را خواند.
آیا در یک جامعه اسلامی مردم مسلمان بالاخص رجال وشخصیت‌های موجة جامعه که امید مردم‌اند و مهمتر از آن شخصیتی چون حسین بن‌علی(ع) که انتسابش به پیامبر اسلام مهمترین وجهة شخصیت اوست، می‌توانند در خطر محو تمدن دینی در جامعه بی تفاوت بوده و سکوت اختیار کنند؟
به همین دلیل بود که امام در برابرکسانی که از آن حضرت خواستند سکوت اختیار کند و اگر با یزید بیعت هم نمی‌کند، لااقل‌مخالفت نکرده و انزوا اختیار نماید، فرمود: اف‌ّ لهذا الکلام ابداً مادامت السموات والارض.
امام برای قیام خود اهدافی ترسیم نموده که هیچ یک از آنها در زمان حاکمیت‌امویان تحقق نداشت. آشنایی با این اهداف بیش از پیش ما را با نگاه پیشوایان معصوم‌به مقولة تمدنسازی دینی و امتیاز آن از مکاتب دیگر آشنا می‌سازد.
امام بر خلاف مکاتب سیاسی رایج دنیا، اهداف تمدن دینی را بسیار فراتر از تأمین رفاه و امنیت دنیوی و معیشتی مردم‌می‌داند. امام در واپسین فراز سخنرانی مهمی که در اواخر عمر معاویه در موسم حج وسرزمین منی و با حضور صدها تن از رجال و شخصیت‌های مذهبی و سیاسی عصرخویش ایراد کرده و اهداف خود را از تلاش برای به دست گرفتن حکومت چنین ترسیم می‌کند:
اللهم انک تعلم انه لم یکن ما کان منّا تنافساً فی سلطان و لا التماساً من فضول‌الحطام و لکن لنری المعالم من دینک و نظهر الاصلاح فی بلادک و یأمن المظلومون من‌عبادک و یعمل بفرائضک و سننک و احکامک
امام پس از بیان این نکته که نه به دنبال سلطنت و ریاست بر مردم و نه درپی رسیدن به ثروت و مال دنیا، اهداف خود را تعیین می‌کند:
1- آشکار کردن نشانه‌های دین تو
2 -اصلاح زمین تو
3 -ایجاد امنیت برای بندگان مظلوم تو
-4 عمل کردن به واجبات، سنتها و احکام و قوانین تو
از بیان امام استفاده می‌شود که امویان نه تنها هیچ یک از امور یاد شده را درجامعه فراهم نساختند، بلکه بیشترین تلاش خود را در جهت مقابله با آن به کار بستند.مبارزه با نشانه‌های دین خدا، فساد در زمین، ستم به مردم و حتی سلب امنیت ازستمدیدگان که حق اعتراض هم نداشتند و جایگزین کردن تمدن جاهلیت به‌جای تمدنی الهی، بخشی از اعمال حکومت‌های غاصب به ویژه امویان‌بود.
