تیرنگ، رضا شریعتی
استان مازندران، یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین استان‌های کشور از نظر منابع طبیعی و تنوع زیستی است. پوشش جنگلی هیرکانی، مراتع وسیع، رودخانه‌ها، تالاب‌ها و سواحل طولانی این استان، نه تنها از نظر اقتصادی و معیشتی اهمیت دارد، بلکه به عنوان ذخایر ژنتیکی و اکولوژیکی، نقش حیاتی در تعادل اقلیمی کشور ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، پدیده آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع این استان به‌ویژه در فصل‌های گرم سال، به تهدیدی جدی برای این سرمایه‌های ملی تبدیل شده است.
با توجه به حساسیت اکوسیستم‌های جنگلی هیرکانی و سرعت بالای گسترش آتش در مناطق شیب‌دار و صعب‌العبور، ضرورت ایجاد یک پایگاه تخصصی اطفای حریق که به طور خاص برای منابع طبیعی و محیط زیست طراحی شده باشد، بیش از پیش احساس می‌شود.
آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع مازندران غالباً به دلایل متعددی از جمله بی‌احتیاطی گردشگران، سوزاندن بقایای کشاورزی، تغییرات اقلیمی، و حتی عوامل عمدی رخ می‌دهد. نبود زیرساخت‌های تخصصی، کمبود تجهیزات مدرن، و پراکندگی نیروهای عملیاتی، باعث می‌شود واکنش به این حوادث دیرهنگام و با اثربخشی پایین باشد.
در حال حاضر عملیات اطفای حریق عمدتاً بر عهده نیروهای منابع طبیعی و داوطلبان مردمی است که اغلب با کمبود ابزار، پوشش ایمنی، خودروهای آفرود، و امکانات امداد هوایی مواجه‌اند. این شرایط، علاوه بر افزایش خسارات، به خطر جانی نیروهای امدادی نیز منجر می‌شود.
✓پراکندگی آتش‌سوزی‌ها
بر اساس گزارش‌های چند سال اخیر، مناطق جنگلی غرب مازندران و شرق استان بیشترین حوادث را تجربه کرده‌اند.
✓ کمبود امکانات هوایی:
استان با کمبود امکانات هوایی روبرو است و در مواقع اضطرار باید از استان‌های دیگر درخواست اعزام تجهیزات شود.
✓ نیروی انسانی محدود:
نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی و محیط زیست با توجه به وسعت منطقه و تراکم گردشگران، پاسخگوی حجم بالای حوادث نیستند.
✓ضرورت راه‌اندازی پایگاه اطفای حریق
ایجاد پایگاه اطفای حریق تخصصی برای منابع طبیعی و محیط زیست در مازندران، چند ضرورت کلیدی دارد:
ـ حفاظت از سرمایه‌های ملی: جنگل‌های هیرکانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، ارزش اکولوژیکی بالایی دارند و حفاظت از آنها یک مسئولیت ملی و بین‌المللی است.
ـ کاهش زمان واکنش
استقرار پایگاه در موقعیت جغرافیایی مناسب، زمان رسیدن به محل حادثه را به شدت کاهش می‌دهد و امکان مهار آتش در مراحل اولیه را فراهم می‌کند.
ـ پشتیبانی هوایی و زمینی:
وجود تجهیزات تخصصی مانند بالگرد، خودروهای آتش‌نشانی جنگلی، و تانکرهای سیار می‌تواند عملیات را کارآمدتر و ایمن‌تر کند.
ـ آموزش و توانمندسازی نیروها: پایگاه می‌تواند به عنوان مرکز آموزش نیروهای محلی، جوامع روستایی و داوطلبان برای اطفای حریق و پیشگیری از آتش‌سوزی عمل کند.
ـ هماهنگی بین‌بخشی:
پایگاه به عنوان نقطه اتصال بین سازمان منابع طبیعی، محیط زیست، هلال‌احمر، آتش‌نشانی شهری و نیروهای نظامی عمل خواهد کرد.
ـ پایش و پیش‌بینی حریق:
با استفاده از پهپاد و سامانه‌های GIS، پایگاه می‌تواند مناطق پرخطر را شناسایی و پایش کند.
ـ پیشگیری از خسارات اقتصادی: آتش‌سوزی‌ها علاوه بر تخریب منابع طبیعی، خسارات سنگینی به بخش گردشگری، کشاورزی و دامداری وارد می‌کنند.
ـ حفاظت از تنوع زیستی:
بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری بومی مازندران در معرض خطر نابودی ناشی از حریق قرار دارند.
✓ هشدار آتش‌سوزی در جنگل‌های شمال
مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران – ساری گفت: تداوم روزهای گرم احتمال بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها و زیستگاه‌های طبیعی استان را افزایش داده است.
علی باقری‌جامخانه اظهار کرد: تداوم روزهای گرم احتمال بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها و زیستگاه‌های طبیعی استان را افزایش داده است.
وی با اشاره به لزوم آمادگی همه‌جانبه برای مقابله با تهدیدهای زیست‌محیطی، از دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مسئول خواست تا همکاری کامل و مؤثر با دبیرخانه کمیته مدیریت بحران منابع طبیعی داشته باشند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران _ ساری با بیان اینکه حفاظت از جنگل‌ها و مراتع بدون بسیج همه ظرفیت‌ها امکان‌پذیر نیست، افزود: طبق تأکیدات صورت‌گرفته در جلسات ستاد مدیریت بحران استانداری مازندران، تمامی دستگاه‌ها موظفند امکانات، تجهیزات و نیروهای خود را در قالب ساختار کمیته بحران در اختیار این مجموعه قرار دهند تا بتوان در زمان حادثه با واکنش سریع و مؤثر از گسترش خسارات جلوگیری کرد.
باقری‌جامخانه با اشاره به خطر همیشگی آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی، به اهمیت افزایش توانمندی نیروهای محلی در مهار آتش‌سوزی‌ها اشاره کرد و گفت: در سال جاری برنامه‌ریزی شده تا بخشی از ادوات اطفای حریق در اختیار دهیاران و شوراهای روستاهای در معرض خطر قرار گیرد تا در مواقع بحران، نیروهای محلی به سرعت وارد عمل شوند و قبل از گسترده شدن آتش، آن را مهار کنند.
وی افزود: روستاییان و دهیاران، نخستین حلقه ارتباطی با طبیعت هستند و اگر به این عزیزان ابزار و آموزش مناسب داده شود، می‌توانند در حفاظت از منابع ملی بسیار مؤثر باشند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران _ ساری با اشاره به رویکردهای جدید در مدیریت بحران منابع طبیعی، تصریح کرد: در کنار آمادگی میدانی، باید اطلاع‌رسانی دقیق و آموزش‌های عمومی برای مردم و به‌ویژه جوامع محلی تقویت شود.
باقری‌جامخانه ادامه داد: هشدارهای پیشگیرانه و افزایش آگاهی عمومی نسبت به خطرات انسانی و طبیعی، نقش مهمی در کاهش خسارات دارد.
وی در بخش دیگری با گلایه از کمبود منابع مالی در حوزه حفاظت و اطفا گفت: اگر قرار است ما به عنوان متولیان انفال، وظیفه‌مان را در قبال جنگل‌ها و مراتع به‌درستی انجام دهیم، باید در حوزه تأمین اعتبار نیز مورد حمایت قرار بگیریم.
مدیرکل منابع طبیعی مازندران – ساری تأکید کرد: در صورت عدم تزریق اعتبارات کافی، نه تنها دست ما در اجرای برنامه‌های پیشگیرانه بسته خواهد بود، بلکه حتی در عملیات‌های ضروری مانند اطفای حریق یا گشت‌های حفاظتی نیز دچار مشکل می‌شویم.
باقری‌جامخانه در پایان با اشاره به اینکه برای حفظ منابع طبیعی که ثروت ملی و سرمایه نسل‌های آینده است، نیازمند همکاری همه‌جانبه، تجهیز منابع محلی و تخصیص اعتبارات کافی هستیم، گفت: بدون این حمایت‌ها، وظیفه خطیر ما در صیانت از منابع خدادادی با چالش‌های جدی روبرو خواهد شد.
✓سخن پایانی
با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، اقلیمی و زیست‌محیطی استان مازندران، راه‌اندازی یک پایگاه اطفای حریق تخصصی برای منابع طبیعی و محیط زیست نه تنها ضروری بلکه اجتناب‌ناپذیر است. این اقدام می‌تواند نقش کلیدی در کاهش خسارات، حفاظت از میراث طبیعی، و ارتقاء امنیت زیست‌محیطی ایفا کند. تجربه کشورهای دارای جنگل‌های انبوه نشان می‌دهد که ایجاد چنین پایگاه‌هایی، همراه با آموزش و مشارکت مردمی، یکی از مؤثرترین راهکارهای مدیریت بحران آتش‌سوزی است. با توجه به روند افزایشی تغییرات اقلیمی و احتمال تشدید حوادث طبیعی، تعلل در این زمینه می‌تواند هزینه‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
