تیرنگ:
ورود شیرآبه‌های دپوی زباله، فاضلاب و پساب خانگی و صنعتی و آلودگی‌های مرتبط با صنایع آلاینده و پساب دامداری و مرغداری‌هایی که بخشی از آنها در همجواری مناطق جنگلی و رودخانه‌ها قرار دارند موجب شده تا منابع آبی سه استان شمالی کشور به ویژه مازندران با آلودگی دست و پنجه نرم کند.
در مازندران آب‌های ۹ رودخانه بزرگ شامل تجن و نکا، تالار، چالوس، هراز، بابل، چالک رود، چشمه کیله، سرداب رود و… به دریای خزر می‌ریزد و آلودگی منابع آبی ادامه حیات گونه‌هایی از آبزیان در این محدوده را به مخاطره انداخته است. همچنین در مناطقی هم این آلودگی سبب شده تا محصولات کشاورزی که از این منابع آبی تغذیه می‌کنند کیفیت خود را از دست بدهند یا عامل بیماری افراد شوند و پیامدهای جبران ناپذیری در حوزه محیط زیست به بار آید.
جمع‌آوری و جداسازی فاضلاب از رودخانه‌ها، برخورد با کارخانه‌ها و صنایع آلاینده در حوزه رودخانه‌ها و دریا، آموزش به دامداران محلی و اقداماتی از این دست ضرورتی انکار ناپذیر برای مقابله با این بحران است. هرچند موارد ذکر شده تنها علل آلودگی منابع آبی نیستند و آن طور که مسئولان گفته‌اند برخی از کارگاه‌های تولید شن و ماسه با وجود دارا بودن سیستم تصفیه در ساعات شب از آن استفاده نمی‌کنند که موجب آلودگی صنعتی آب رودخانه‌ها و به تبع آن دریا می‌شود.
✓فاضلاب‌های مازندران سر از رودخانه‌های اصلی در می‌آورند
عزیز عابسی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل و عضو سابق هیئت علمی پژوهشی مؤسسه فناوری جرجیا آمریکا (جرجیاتک) با بیان اینکه حوضه آبریز دریای خزر دارای بیش از ۶ هزار آبریز اصلی و ۱۳۰ رودخانه منتهی به آن شامل رودهای سمور و گرگان رود، اورال، ولگا، کورا، سفیدرود، سولاک است، گفت: متأسفانه فاضلاب‌های استان سر از رودخانه‌های اصلی در می‌آورند و از آنجا به دریا می‌رسند و باعث مرگ و میر آبزیان و بیماری این موجودات می‌شوند.
وی با بیان اینکه در بابلرود و سیاهرود ماشین‌های تخلیه فاضلاب لجن‌ها را در بستر رودخانه می‌ریزند، اظهار کرد: بیشترین جمعیت ساکن در سواحل دریای خزر مربوط به ایران بوده که بخش عمده این جمعیت در شهرهای استان مازندران که جمعیت متراکم و شناور دارند، زندگی می‌کنند. بخشی از این شهرها تصفیه خانه فعال ندارند و با واسطه یا بی واسطه آلاینده‌های آنها به دریای خزر می‌شوند.
عقب ماندگی مازندران در اجرای طرح تصفیه فاضلاب
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل به شهرک‌های صنعتی استان هم اشاره‌ای کرد و گفت: بخشی از شهرک‌های صنعتی از سیستم تصفیه خانه بی بهره هستند و بخشی هم که این سیستم را دارند به درستی از آن استفاده نمی‌کنند.
وی ورود آلودگی‌های میکروبی را از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی خزر و منابع آبی استان عنوان کرد و افزود: در بستر رودخانه‌های استان برداشت شن انجام می‌شود که مشکلاتی نظیر فرسایش خاک، از بین رفتن پوشش گیاهی و گل آلود شدن منابع آبی را به همراه دارد.
✓لزوم دستیابی به راهکاری بنیادی برای حل مشکل
عابسی منشأ این آلودگی میکروبی را ورود آلودگی فلزات سنگین به خزر دانست و گفت: شناگاه‌های استان بار میکروبی بالایی دارند و بر اساس مطالعات علمی بیشتر بار میکروبی وارد شده به خزر از طریق رودها است.
وی راهکار حل بسیاری از مشکلات را استفاده از نخبگان دانست و گفت: متأسفانه در کشور استخدام و استفاده از بورسیه تحصیلی به طور درستی برنامه ریزی نشده است و افرادی که صلاحیت علمی و مدیریتی ندارند به جایگاهی می‌رسند که شایسته آن نیستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل بر دستیابی به راهکاری بنیادی برای حل مشکلات کشور تاکید کرد و افزود: اگر این موضوع مدیریت نشود در سال‌های آینده آلودگی منابع آبی استان بیش از این از کنترل خارج شده و این آلودگی سبب بروز انواع بیماری‌ها می‌شود.
✓۲۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای طرح های فاضلاب مازندران تخصیص یافت
استاندار مازندران از تخصیص دو هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح‌های فاضلاب استان در قالب ماده ۵۶ خبر داد.
مهدی یونسی رستمی با اعلام این خبر افزود: با توجه به مشکلات حاد زیست محیطی ناشی از عدم ساماندهی فاضلاب و ضریب پایین بهره مندی مردم استان (نسبت به میانگین کشوری) از شبکه جمع آوری و دفع بهداشتی فاضلاب، در راستای بهره مندی از ظرفیت ماده ۵۶ قانون الحاق برای طرح‌های ایجاد تأسیسات فاضلاب در شهرهای استان مازندران، با پیگیری‌های به عمل آمده، در قالب این ظرفیت قانونی اعطای تسهیلات به مبلغ شش هزار میلیارد ریال برای اجرای شبکه جمع آوری فاضلاب شهر ساری، مبلغ پنج هزار میلیارد ریال برای تکمیل احداث خط دوم جریان تصفیه خانه فاضلاب شهر بابل از طرف بانک ملی ایران و نیز مبلغ پنج هزار میلیارد ریال برای احداث تصفیه خانه فاضلاب شهر گلوگاه توسط بانک صادرات ایران مورد موافقت قرار گرفت و تصویب شد.
استاندار مازندران خاطرنشان کرد: همچنین با توجه به مساعدت قبلی یکی از بانک‌ها جهت اعطای تسهیلات ماده ۵۶ به میزان پنج هزار میلیارد ریال برای ارتقا و تکمیل تصفیه خانه فاضلاب شهر بابلسر، تفاهمنامه مابین مبادله و در مرحله اخذ تضمین از سازمان برنامه و بودجه کشور و متعاقب آن پیگیری جهت انجام فرآیند پرداخت اعتبارات مذکور قرار دارد.
✓منشأ تهدید کجاست؟
ورود فاضلاب خانگی و صنعتی، شیرابه‌های مراکز دفن زباله، پسماندهای دامداری‌ها و مرغداری‌ها، و نیز فعالیت‌هایی مانند برداشت بی‌رویه شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها، همگی به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در آلودگی منابع آبی مازندران نقش دارند. این وضعیت نه تنها سلامت آبزیان و حیات دریای خزر را به خطر انداخته، بلکه کیفیت خاک و محصولات کشاورزی، و در نهایت سلامت انسان را نیز تهدید می‌کند.
✓ چگونه می‌توان وضعیت را اصلاح کرد؟
۱. تکمیل و بهره‌برداری درست از تصفیه‌خانه‌ها
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که اعتبار ۲۱۰۰ میلیارد تومانی برای اجرای طرح‌های فاضلاب تخصیص یافته است. این یک گام مثبت و امیدوارکننده است، اما برای اثرگذاری واقعی، باید اطمینان حاصل شود که این تصفیه‌خانه‌ها در زمان مقرر تکمیل و به‌درستی بهره‌برداری شوند.
۲. آموزش و توانمندسازی بهره‌برداران محلی
بسیاری از دامداران، مرغداران و حتی کارگاه‌های صنعتی کوچک به‌دلیل ناآگاهی یا فقدان امکانات، ضوابط محیط‌زیستی را رعایت نمی‌کنند. آموزش، راهنمایی و مشوق‌های اقتصادی می‌تواند نقش مهمی در اصلاح رفتار ایفا کند.
۳. بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان علمی استان
مازندران دانشگاه‌های توانمندی مانند نوشیروانی بابل و دانشگاه علوم کشاورزی ساری دارد. می توان با ارتباط منظم و مؤثر میان دانشگاه و تصمیم‌گیران اجرایی در حل مشکلات گام برداشت.
۴. تقویت نظارت
برخی صنایع یا پیمانکاران پسماند با وجود داشتن سیستم‌های تصفیه، از آنها در ساعات خاص (مثلاً شب‌ها) استفاده نمی‌کنند یا به‌طور کامل خاموش می‌کنند. این مسئله را نمی‌توان صرفاً با جریمه برطرف کرد.
با نصب سیستم‌های پایش لحظه‌ای دیجیتال بر خروجی‌های واحدهای صنعتی و اتصال آنها به سامانه نظارتی محیط زیست به‌منظور نظارت مستمر و هوشمند می‌توان در حل مسئله گام برداشت.
۵. مدیریت شیرابه زباله با فناوری‌های ساده
یکی از منابع جدی آلودگی، شیرابه سایت‌های دفن زباله به‌ویژه در نزدیکی جنگل‌ها یا رودخانه‌هاست. اما در بسیاری از موارد، با طراحی زهکش، حوضچه تبخیر، یا تصفیه‌خانه‌های کوچک محلی می‌توان میزان نفوذ این آلاینده را به‌طور چشمگیری کاهش داد.
شهرداری‌ها می‌توانند با کمک وزارت کشور و سازمان مدیریت پسماند، پروژه‌های کم‌هزینه اما اثرگذار برای کنترل شیرابه در محل‌های دپوی زباله را آغاز کنند.
✓سخن پایانی: از بحران تا فرصت
وضعیت امروز رودخانه‌ها و آب‌های مازندران زنگ خطری جدی است، اما هنوز می‌توان از این تهدید، فرصتی برای اصلاح ساختارها و بازسازی اعتماد عمومی ساخت. اگر دستگاه‌های اجرایی، بهره‌برداران اقتصادی، نخبگان دانشگاهی و مردم با هم هم‌صدا شوند، می‌توان مسیر را از تخریب به ترمیم تغییر داد.
بحران محیط زیست در مازندران نه یک بحران فردی یا جناحی، بلکه یک مسأله ملی است. آینده کشاورزی، سلامت عمومی و حتی اقتصاد گردشگری این استان به سلامت رودخانه‌ها گره خورده است. راهکار هست؛ آنچه لازم است، عزم و اراده‌ای جمعی برای اجرای آن‌هاست.
