تیرنگ:
استان مازندران به‌عنوان یکی از قطب‌های پرجمعیت و پرتراکم شمال کشور، با چالش‌های گسترده‌ای در حوزه ایمنی و تاب‌آوری مسکن مواجه است. ترکیب جمعیت فزاینده، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه، بافت‌های فرسوده شهری و روستایی و خطرات طبیعی همچون زلزله، سیل و رانش زمین، وضعیت نگران‌کننده‌ای را برای امنیت جانی و مالی ساکنان این استان رقم زده است. در چنین شرایطی، مقاوم‌سازی مسکن نه‌تنها ضرورتی فنی، بلکه ضرورتی اجتماعی، اقتصادی و … محسوب می‌شود.
✓مازندران؛ استان در معرض تهدیدات طبیعی
مازندران با موقعیت جغرافیایی خاص خود، در معرض انواع تهدیدات طبیعی قرار دارد. زلزله به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین خطرات، در شمال ایران سابقه‌ای تاریخی دارد. کارشناسان وقوع زلزله‌های شدیدتر در آینده را غیرمحتمل نمی‌دانند.
از سوی دیگر، سیلاب‌های شدید ناشی از بارندگی‌های متمرکز و طوفان‌های فصلی، به‌ویژه در شهرستان‌هایی مانند سوادکوه، رامسر، تنکابن و نوشهر و… هر سال خساراتی به زیرساخت‌ها و منازل مسکونی وارد می‌کند. رانش زمین در ارتفاعات جنگلی و روستاهای کوهستانی نیز یکی دیگر از مخاطرات جدی است که به دلیل تخریب پوشش گیاهی، جنگل‌زدایی و ساخت‌وسازهای غیرمهندسی، تشدید شده است.
✓بافت‌های فرسوده؛ زخم کهنه در قلب شهر
مطابق آمارها بخشی از بافت شهری مازندران فرسوده محسوب می‌شود. این آمار در شهرهای قدیمی مانند بابل، ساری، آمل و قائمشهر بیشتر است. بسیاری از این ساختمان‌ها، فاقد اسکلت مقاوم، سیستم‌های ایمنی و زیرساخت‌های مناسب هستند و در صورت وقوع زلزله یا سیل، می‌توانند به کانون بحران انسانی تبدیل شوند.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: حدود ۴۰ درصد از مساحت این شهر در محدوده بافت‌های فرسوده، تاریخی و سکونتگاه‌های غیررسمی قرار دارد؛ موضوعی که اهمیت اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری و نوسازی در آمل را دوچندان کرده است.
عبدالرضا گلپایگانی به همراه معاونان شرکت بازآفرینی شهری ایران، مدیرکل ومعاونان راه وشهرسازی مازندران و شهردار ومعاون امورزیربنایی وحمل ونقل درون شهری شهرداری آمل از محدوده های هسته مرکزی وبافت باارزش تاریخی شهرآمل، راسته بازارچهارسوق وفضای رودکنار درحاشیه پارک مینیاتوری بازدید کرد.
وی افزود: دربازدیدی که از محدوده شهرتاریخی آمل داشتم، شهرداری آمل در بازآفرینی ونوسازی محدوده شهری اقدام های ارزشمندی انجام داده و انصافا جای قدردانی و تبریک به مردم شهرآمل که شهرداری این شهر نگاه ویژه ای به حوزه فضاهای شهری وفضاهای همگانی شهری دارد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه اساس هر شهری به روح وفضای شهروندی وهویت جمعی شهروندان درفضای همگانی شکل می گیرد، تصریح کرد، در بازدید کلی که از فضای همگانی شهرآمل درحوزه باآفرینی شهری دیده شده، با پشتوانه کار کارشناسی و تفکر جمعی بوده که مدیریت شهری آمل ، فضای شهری را برای حضور گسترده شهروندان فراهم می کند.
گلپایگانی با تاکید براینکه وزارت راه وشهرسازی و شرکت بازآفرینی شهری ایران با رضایت کامل از فرایند اجرای طرح بازآفرینی واحیای بافت باارزش شهری درآمل ازشهرداری واجرای این طرح حمایت کامل می کند، گفت: مزیت مهم اجرای این طرح، حس کیفیت وکمیت ارائه خدمات بهتر درکنار سکونت برای شهروندان است.
مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با ابراز رضایت ازآمارعملکرد شهرداری آمل در نوسازی بافت های فرسوده شهری دراین شهرافزود: حدود ۴۰ درصد از مساحت شهرآمل در محدوده بافت فرسوده، تاریخی و بافت ارزشمند تاریخی وسکونتگاه های غیررسمی است.
در مناطق روستایی نیز وضعیت بهتری وجود ندارد. بخش قابل توجهی از خانه‌های روستایی در مازندران با مصالح سنتی مانند گل، چوب و بلوک‌های غیرمسلح ساخته شده‌اند. این بناها نه‌تنها در برابر زلزله، بلکه در برابر نفوذ آب، پوسیدگی و آتش‌سوزی نیز آسیب‌پذیرند.
✓مقاومت پایین، پیامدهای سنگین
نبود مقاوم‌سازی مناسب در واحدهای مسکونی، پیامدهایی فراتر از آسیب مالی دارد. در صورت وقوع یک زلزله نسبتاً شدید، طبق برآورد کارشناسان، صدها واحد مسکونی در مازندران در معرض تخریب یا آسیب جدی قرار دارند. این به معنای آوارگی گسترده، ایجاد بحران‌های انسانی و تحمیل بار مالی و روانی عظیم به دولت و مردم خواهد بود.
افزون بر آن، آسیب‌پذیری مسکن بر روی امنیت سرمایه‌گذاری نیز تأثیر منفی دارد. مالکان و سرمایه‌گذاران در شرایطی که از تاب‌آوری سازه‌های خود اطمینان ندارند، انگیزه‌ای برای توسعه یا نوسازی ندارند و این مسئله رکود مضاعفی در حوزه مسکن به همراه دارد.
یکی از دلایل اصلی عدم مقاوم‌سازی، ضعف آگاهی عمومی است. بسیاری از مردم، به‌ویژه در روستاها، تصور درستی از خطرات احتمالی و میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های خود ندارند. همچنین برخی مالکان به اشتباه تصور می‌کنند مقاوم‌سازی صرفاً به معنای بازسازی کامل و پرهزینه ساختمان است، درحالی‌که در بسیاری موارد، می‌توان با تقویت عناصر کلیدی سازه یا تعویض اجزای آسیب‌پذیر، سطح ایمنی را به شکل قابل توجهی افزایش داد.
از سوی دیگر، مشکل تأمین مالی یکی از موانع جدی است. بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد توان پرداخت هزینه‌های نوسازی یا مقاوم‌سازی را ندارند.
✓نقش دولت و نهادهای محلی
دولت می‌تواند با اتخاذ سیاست‌های تشویقی و حمایتی، نقش مؤثری در فرآیند مقاوم‌سازی ایفا کند. ارائه وام‌های کم‌بهره یا بدون بهره، معافیت‌های مالیاتی برای مالکان بافت‌های فرسوده، پرداخت یارانه‌های بلاعوض به خانوارهای آسیب‌پذیر، و تأمین مصالح با قیمت یارانه‌ای، از جمله اقداماتی است که می‌تواند انگیزه‌ها را برای نوسازی تقویت کند.
شهرداری‌ها و شوراهای شهر نیز باید نظارت مؤثرتری بر ساخت‌وسازها داشته باشند و با برخورد با ساخت‌وسازهای غیرمجاز، از گسترش سکونتگاه‌های غیرایمن جلوگیری کنند. همچنین می‌توان با توسعه مشوق‌های شهرسازی همچون تراکم تشویقی یا صدور پروانه‌های سریع برای مقاوم‌سازی، روند نوسازی را تسریع کرد.
✓راهکارهای پیشنهادی
1. راه‌اندازی کمپین آگاهی‌بخشی عمومی: از طریق رسانه‌های محلی، شبکه‌های اجتماعی و مدارس می‌توان سطح آگاهی مردم را نسبت به اهمیت مقاوم‌سازی افزایش داد.
2. تدوین نقشه خطر و پهنه‌بندی ایمنی: برای هر شهر و روستا باید نقشه دقیق خطرپذیری تهیه شود تا اولویت مقاوم‌سازی در مناطق بحرانی مشخص گردد.
3. بهره‌گیری از ظرفیت نهادهای مردمی و بسیج سازندگی: سازمان‌های مردم‌نهاد، گروه‌های جهادی و نیروهای داوطلب می‌توانند در اجرای پروژه‌های کوچک مقاوم‌سازی نقش مؤثری داشته باشند.
4. آموزش نیروهای بومی در زمینه نوسازی مقاوم: ایجاد دوره‌های آموزشی برای کارگران، بنّاها و مهندسان محلی جهت اجرای صحیح اصول مقاوم‌سازی.
5. بازنگری در مقررات ملی ساختمان: مقررات ساخت باید با شرایط اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی خاص استان بومی‌سازی شود.
✓سخن پایانی
مقاوم‌سازی مسکن در مازندران، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی است که آینده جان و مال صدها نفر به آن وابسته است. در شرایطی که تهدیدات طبیعی همواره سایه سنگین خود را بر سر این استان پهن کرده‌اند، تعلل در مقاوم‌سازی می‌تواند به فجایع جبران‌ناپذیری منجر شود. هماهنگی میان دولت، مردم، نهادهای تخصصی و رسانه‌ها، شرط لازم برای عبور از این بحران خاموش است. اکنون زمان آن فرا رسیده که پیش از وقوع فاجعه، تدبیر کنیم.
