تیرنگ،سارا ربیعی- رضا شریعتی:
استان مازندران با وجود نعمات خدادادی همچون آب و هوایی معتدل و خاکی که مثال طلا ارزش دارد همواره یکی از قطب های کشاورزی کشور محسوب می شود،کشاورزی عنصری جدایی ناپذیر و رکن اصلی اقتصاد مردمان این دیار بوده و هست اما با وجود اینکه این صنعت به عنوان یکی از مولفه‌های اساسی توسعه و رسیدن به توسعه پایدار در این استان محسوب می شود و بسیاری از مسئولان، بر اهمیت این موضوع تاکید دارند اما این روزها با چالش‌هایی چون کم‌آبی و تنش حاصل از آن، استفاده بی‌رویه از کود و سم و آلودگی آب و ورود پساب های انسانی و صنعتی به اراضی شالیزاری روبه رو هستیم.
این معضلات سبب شده تا خاک مازندران به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار مورد تهدید قرار گیرد؛بر اساس نظر کارشناسان، بخشی از خاک مازندران به ویژه در برخی از فصول سال، با آلودگی شدید رو به رو می شود، بیشتر محققان معتقدند این خاک‌ها در وهله اول در کنار کارخانه‌ها و شرکت‌هایی هستند که سیستم دفع و تصفیه فاضلاب مناسبی ندارند.
از آنجا که 2.5 درصد از اراضی کشاورزی کشور در مازندران وجود دارد، حفظ خاک استان به عنوان تامین کننده اصلی منابع غذایی کشور بسیار حائز اهمیت است.
*مازندران اطلس آلودگی خاک ندارد!
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در گفت و گوی اختصاصی با ما با بیان اینکه در استان اطلس آلودگی خاک نداریم، گفت: اعتبارات لازم باید تحت نظارت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تخصیص یابد تا اطلس آلودگی خاک‌ها را تهیه کنیم.
کاویان با بیان اینکه بخشی از آلودگی خاک منشا انسانی و بخشی دیگر منشا طبیعی دارد، افزود: بعضی از حوزه‌های آبخیز عناصر و رسوبات زمین شناسی دارد که می‌تواند منشا آلودگی باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران ادامه داد: همچنین فعالیت‌های انسانی و آلایندگی صنایع، آلودگی‌های میکروبی و فاضلاب‌ها و سموم زیادی که استفاده می‌شود از دیگر منشا آلودگی‌ها هستند.
کاویان با بیان اینکه آلودگی آب و خاک نگران کننده است، ادامه داد: در این سالها به آلودگی آب توجه شده اما باید به آلودگی خاک هم توجه کرد.
وی افزود: آلودگی آب با جایگزین کردن منابع آبی جدید برطرف شده و کم هزینه‌تر است اما وقتی وارد خاک شود پاکسازی مشکل خواهد بود.
این مسئول با تاکید بر اینکه باید وضعیت آلودگی خاک را بشناسیم تا انواع آلاینده‌ها و عناصر در مناطق شناسایی شوند، افزود: در برخی مناطق باید محدودیت ایجاد کنیم بخشی از وظیفه ما در قالب قانون حفاظت خاک این است که برای صنایع و واحدهای تولیدی که آلودگی ایجاد می‌کنند محاسبات جرایم خاک انجام و جرایم زیست محیطی در نظر گرفته می‌شود.
*معادن یکی از عوامل آلودگی خاک مازندران؟!
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان مازندران در گفت‌وگو با ما با بیان اینکه دو نوع آلودگی در خاک ناشی از فلزات سنگین یا مواد آلی وجود دارد، گفت: ما باید ببینیم چه نوع آلودگی است بسته به نوع آلودگی‌ها آسیب‌ها متفاوت است.
دکتر محمودی با بیان اینکه ممکن است آلودگی ناشی از مواد معدنی و فلزات سنگین باشد، اظهار کرد: اگر منشأ آلودگی خاک کارخانه و معادن باشد اصلاح و بهبودش سخت بوده و هزینه پالایش زیاد و غیر ممکن می‌شود.
این خاک شناس با بیان اینکه اگر آلودگی ناشی از مواد آلی (سموم) باشد به مرور زمان، آلودگی از طریق تاثیر میکروب خاک و تحت تاثیر تجزیه شیمیایی از بین می‌رود، ادامه داد: در استان خیلی درگیر این موارد نیستیم و آلودگی‌ها مربوط به معادن است.
*فرسایش باعث جابجایی خاک حاصل خیز می‌شود
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان مازندران با بیان اینکه بحث دیگری که وجود دارد فرسایش خاک است که دو اثر داخلی و خارجی دارد، گفت: اثر داخلی این است که خاک ضعیف شده و حاصلخیزی را از دست می‌دهد.
وی در خصوص اثر خارجی فرسایش خاک گفت: اثر خارجی این مسئله بیرون از منطقه است که سبب گل آلود شدن آب رودخانه‌ها و پر شدن مخازن سدها می شود.
محمودی با بیان اینکه خاکی که فرسایش پیدا کرده و توسط روان آب‌ها به سمت سدها و آب بندان‌ها می‌رود هزینه سنگینی دارد، ادامه داد: این روان آب‌های حاوی خاک و فرسایش باعث کاهش نفوذ پذیری خاک می‌شود.
*خاک های آلوده در کدام نقطه متمرکز شده است؟
حنیف رضا گلزار کارشناس ارشد خاک و آب در گفت‌وگوی اختصاصی با ما با بیان اینکه اینطور نمی‌توانیم بگوییم که کجای مازندران دچار آلودگی خاک بیشتر و کجا دارای آلودگی کمتر است، گفت: دلیل آن این است که مطالعاتی انجام نشده که مشخص کند پراکنش آلودگی‌های مازندران چطور است؛در ابتدا بایدآلودگی را تعریف کنیم.
وی با بیان اینکه باید مشخص شود چه نوع آلودگی را در نظر داریم، گفت: این مطالعات در هیچ کجا انجام نشده و محدود به مازندران نیست.
این فعال محیط زیستی با بیان اینکه در استان‌های شمالی مشکلی که با آن روبرو هستیم در دو بخش تعریف می‌شود آلودگی‌های ناشی از نهاده‌های کشاورزی، پسماند، آفت کش و سموم و دیگری منابع آب، اعم از آب‌های سطحی وغیره که ناشی از دفع غیر استاندارد پسماند است، ادامه داد: کشاورزی امروزه بدون استفاده از سموم کشاورزی و آفت کش‌ها غیر قابل تصور است منتهی مسئله در خصوص کود و نوع کود و زمان و مقداری که استفاده می‌شود و نحوه مصرف است که می‌تواند موثر باشد.
*نفوذ کودهایی با طعم سرطان در خاک
وی ادامه داد: متاسفانه چون بخش عمده‌ای از مواد کودی هم در کشور و هم در استان مازندران بدون ارزیابی لازم استفاده می‌شود و دچار بد مصرفی هستیم (یعنی چون مصرف کود بر مبنای تشخیص خود کشاورز و در نهایت فروشنده انجام می‌شود و کارشناسان خبره تغذیه گیاه و حاصلخیزی خاک نقش ندارند) بنابراین بخش عمده مواد کودی که در استان مصرف می‌شود نامتوازن است.
وی افزود: زمانی که کود بیشتری توسط کشاورزان مصرف شود قطعا باید منتظر آلودگی های خاکی نیز باشیم چون تمامی عناصر خاک تحت تاثیر این کودها قرار می گیرند.
گلزار گفت: از بین کودهای شیمیایی کود اوره که پر مصرف ترین کود شیمیایی در بخش کشاورزی استان بوده و کودهای فسفاته مخصوصا سوپر فسفات۳ که تامین کننده فسفر است بیشترین ضریب آلایندگی را دارند به این دلیل که کود اوره تامین کننده نیتروژن است حلالیت بالایی در آب دارد و وقتی استفاده می‌شود هرکجا آب حرکت می‌کند این آلایندگی را با خودش می‌برد.
وی گفت:اگر این کود مخلوط با خاک به رودخانه، تالاب و آب های زیر زمینی نفوذ کند،ازت مازاد یا نیتروژن مازاد را با خودش جابجا می‌کند که مهم ترین عامل ایجاد کننده سرطان به ویژه سرطان دستگاه گوارش و معده است.
این فعال زیست محیطی تصریح کرد:در خصوص کودهای فسفاته باید گفت وقتی به همراه ذرات خاک طی فرایند فرسایش آبی،هنگامی که وارد تالاب و مردآب ها شوند “پدیده شکوفایی ایجاد می شود که باعث کاهش اکسیژن در آب و تبعات ناشی از آن خواهد شد.
این کارشناس ارشد خاک و آب گفت: در خصوص سموم هم همینطور است و اگر بر مبنای درست استفاده نشود هم آلایندگی در آب هم در خاک و هم اثر باقیمانده در محصولات کشاورزی دارد.
*زباله زالویی که بلای جان مازندران شده است
وی افزود: در بخش نهاده ها در عرصه طبیعی همچنین آلودگی کودها و سموم را نداریم اما عامل دیگری چون زباله یا پسماند را داریم.
گلزار خاطرنشان کرد: بخش عمده‌ای از زباله تولید شده در استان‌های شمالی به دلیل عدم وجود ساختار استاندارد برای از بین بردن آن چالش های زیست محیطی فراوانی برای این کمربندسبزایجاد کرده و خواهد کرد.
وی با بیان اینکه بیش از ۶۴ درصد زباله شهرها در جنگل‌ها، ۲۶ درصد در کرانه رودخانه‌ها و 10 درصد در مراتع بالا دست دپو می شود، افزود: وقتی بارندگی اتفاق می افتد شیرابه یا پساب تولید می‌کند و حجم زیادی آلایندگی دارد.
این فعال زیست محیطی با بیان اینکه یکی از عوامل آلودگی خاک در کشور ما به خصوص در مازندران زباله‌ها هستند، تصریح کرد: در طول یک روز مردم این استان ۴ هزار تن زباله تولید می‌کنند این یعنی 1500 مترمکعب در یک روز پساب به همراه مقادیر زیادی فلزات سنگین جیوه، سرب و… تولید می‌شود.
گلزار یادآورشد: پای این پساب ها هرکجا که باز شود قطعا آلودگی آبی و خاکی را در پی خواهد داشت، و آب و خاک آلوده عناصر سنگین را وارد چرخه کشاورزی خواهد کرد که نتیجه آن عواقب خطرناکی برای انسان به بار می آورد.
باید گفت آلودگی خاک عامل از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش رشد و نمو گیاهان و در نهایت فرسایش خاک و بیابان‌زایی می شود، در حال حاضر در کشورهای اروپایی برای جلوگیری از آلودگی خاک عامل بازدارنده‌ای با عنوان “قانون خاک” وجود دارد که موجب شده تا حد زیادی از افزایش آلودگی‌های خاک جلوگیری شود که البته در مجلس شورای اسلامی نیز قانون خاک به تصویب رسید.
اما از ۱۶۰ میلیون هکتار خاک موجود در کشور بیش از ۵۰ درصد غیرقابل زرع بوده و تنها کمتر از نیم میلیون هکتار از خاک مازندران دارای کیفیت مناسب برای کشت است که با وجود محوریت کشاورزی در امر توسعه در این استان، توجه و حفاظت از خاک به عنوان یکی از پایه‌های اساسی تولید مواد و امنیت غذایی در مازندران را دو چندان می‌کند و بی توجهی به حفاظت از آن می تواند عواقب جدی دربرداشته باشد.
