تیرنگ، روزبه مفیدیان نخبه ملی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز رشد واحدهای فناور یکی از ابزارهای رشد اقتصادی است که برای کارآفرینان و واحدهای کوچک و متوسط دارای ایده های قابل تجاری شدن، و هم چنین به منظور حمایت از کارآفرینان تحصیل کرده تاسیس می شود و با ارائه امکانات و تسهیلات عمومی، زمینه پاگرفتن شرکت های جدید را فراهم می کند. این مراکز برای مدت چند سال اطلاعات و مشاوره های ضروری و نیز خدمات و تجهیزات مناسب، برای رشد و ارتقای واحدهای فناور را فراهم نموده و آنها را برای حضور مستقل و موثر در صحنه فناوری آماده می کند. استفاده از مراکز رشد، امروزه به عنوان یکی از ابزارهای پذیرفته شده برای تبدیل خلاقیت ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات قابل ارائه به بازار و توسعه کارآفرینی محسوب می شود.
استفاده از مراکز رشد، امروزه به عنوان یکی از ابزارهای پذیرفته شده برای تبدیل خلاقیت‌ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات قابل ارائه به بازار و توسعه کارآفرینی محسوب می‌شود. امروزه بیش از ۳۰۰۰ انکوباتور در سراسر دنیا وجود دارد که بیشتر آنها در کشورهای آمریکا و ژاپن مستقر هستند.هر چند که استفاده از انکباتورها در ایران همانند سایر جاهای دنیا مرسوم نیست چرا که عموم مردم سرمایه و ایده را تنها دلایل راه اندازی کسب و کار موفق میدانند اما ضلع سوم کسب و کار موفق اجرای موفقیت امیز ایده ها بر مبنای تجربیات و دانش افراد موفق خواهد بود این مفهوم با کوچینگ و طراحی بیزینس پلن و بیزینس مدل قرابت محتوایی دارد.
در ادبیات کارآفرینی، انکوباتورها یا مراکز رشد، مراکزی هستند که برای پرورش یا ایجاد کسب و کارهای کوچک ایجاد می‌شوند. انکوباتورها طرح‌هایی مبتنی بر نوآوری هستند و از کادر مدیریتی کوچکی تشکیل می‌شوند. این مراکز دارای مکان فیزیکی و تسهیلات مشترک هستند.
تأسیس اولین مرکز رشد جهان به سال ۱۹۵۹ میلادی در نیویورک بر می‌گردد. در این سال ژوزف مانسکو، تاجر آمریکایی با خرید یک ساختمان بزرگ قدیمی تصمیم داشت آن را پس از تعمیر، به یک مستاجر اجاره دهد، اما متوجه شد که ساختمان مزبور بزرگ‌تر از آن است که یک مستاجر به تنهایی از عهده هزینه‌های آن برآید. لذا تصمیم گرفت که آن را به مستاجران متعددی اجاره دهد تا بتواند از این طریق درآمدزایی نماید. مانسکو بعد از یک سال، ۲۰ تا ۳۰ مستاجر داشت که حدوداً ده هزار متر مربع از فضای مجموعه را اجاره نموده بودند. این مرکز هنوز هم فعال است و با نام مرکز صنعتی باتاویا شناخته می‌شود و حدوداً هزار نفر در آن به کار مشغولند.
اهداف عمده انکوباتورها را می‌توان چنین دسته‌بندی نمود:
* کمک به جذب بیشتر کارآموزان و فارغ التحصیلان دانشگاهی در بازار کار و ایجاد شغل.
* ایجاد واحدهای صنایع کوچک و متوسط فنی و تخصصی که بتوانند در بازار کار رقابت‌پذیر باشند.
* نوسازی، انتقال فناوری و استفاده از اکتشافات علمی جدید.
* افزایش بازدهی نیروی کار بالقوه و استفاده بهینه از این سرمایه عظیم ملی.
در کنار این اهداف، انکوباتورها اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کنند: رشد اقتصادی منطقه، تنوع اقتصاد و سرمایه‌گذاران، کمک به زنان، مهاجران یا اقلیت‌ها.
مراکز رشد، خدمات متعددی را به شرکت‌های پذیرفته شده ارائه می‌دهند. این خدمات را می‌توان بدین ترتیب برشمرد:
* خدمات عمومی و دفتری: تلفن، نمابر، اینترنت، اتاق مذاکره و کنفرانس، دفتر کار مجازی، منشی و کارهای دفتری، منشی مجازی، رایانه، دبیرخانه، نظافت و…
* خدمات اداری و اجرایی: وام‌ها و تسهیلات دولتی، شبکه، کمک‌های مالیاتی، اجاره‌بها و…
* خدمات تجهیزاتی و تسهیلاتی: فضای اداری، پارکینگ، تجهیزات اداری و دفتری، منابع آزمایشگاهی، تجهیزات کارگاهی و…
* خدمات فنی و تخصصی: مشاوره مالی و بازاریابی، مشاوره حقوقی و مدیریتی، دوره‌های آموزشی، دسترسی به منابع مالی و…
امروزه خدمات انلاین هم به مجموعه فوق افزوده شده است
* مرکز رشد صنعتی: این مراکز رشد را اغلب نهادهای دولتی یا مراکز غیرانتفاعی به منظور حمایت از کارفرمایان تأسیس می‌کنند.
* مرکز رشد الگویی: این مراکز رشد از طریق انعقاد قرارداد پروژه تحقیقاتی در چند فاز خدمات عمومی و تخصصی را به تیم‌ها ارائه می‌کنند. مراکز رشد الگویی غیرانتفاعی هستند و حمایت خود را تا رسیدن به نمونه نیمه‌صنعتی (در محصولات سخت افزاری) یا نمونه بتا (در محصولات نرم‌افزاری) ادامه می‌دهند. تیم‌های مستقر در مراکز رشد الگویی هم بر روی کار پروژه‌ای مسلط می‌شوند هم فرصتی دارند تا محصول خود را از نظر بازار و نیاز کاربر آزمایش کنند سپس اقدام به ثبت شرکت نموده و درگیر چالش‌های حقوقی شوند. مرکز رشد الگویی برای کسب‌وکار دانش‌بنیان ایجاد شده است.
* مرکز رشد دانشگاهی: این انکوباتورها به منظور تسهیل استفاده تجاری از دانش فنی و حقوق مالکیت معنوی تأسیس می‌شوند و امکان استفاده از امکانات دانشگاهی مانند آزمایشگاه، کارگاه و کتابخانه را فراهم می‌کنند. این انکوباتورها همچنین امکان استفاده از نظرات و مشاوره تخصصی اعضای هیئت علمی دانشگاه را نیز فراهم می‌آورند.
* مرکز رشد مجازی: این انکوباتورها معمولاً دارای فضای فیزیکی خاصی نیستند و امکاناتی غیر از فضای اداری را ارائه می‌دهند.
* مرکز رشد بین‌المللی: به‌طور معمول این طبقه از انکوباتورها دارای مجموعه کاملی از سرویس‌های پشتیبانی برای پیشرفت فعالیت‌های تجاری هستند و تمرکز آنها بیشتر بر روی صادرات است. این انکوباتورها با دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی در ارتباطند. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این گروه، ایجاد شبکه‌ای از انکوباتورها در محدوده مربوط به خود است.
مراکز رشد همچنین وظیفه بسترسازی به‌منظور تجاری کردن دستاوردهای کارآفرینان، ایجاد زمینه کار آفرینی، حمایت از نوآوری و خلاقیت نیروهای محقق جوان، کمک به رونق اقتصاد محلی مبتنی بر فناوری، ایجاد فضای لازم برای گسترش و رشد واحدهای کوچک و متوسط فناور فعال در زمینه‌های فناوری، بسترسازی به منظور ایجاد فرصت های شغلی مناسب برای جذب کارآفرینان و دانش آموختگان دانشگاهی در زمینه های فناوری، تولید و توسعه محصولات و فرایندهای فناوری قابل عرضه به بازار را بر عهده دارند.
ازجمله عواملی که ایجاد مراکز نوآوری را به یک نیاز تبدیل کرده است، به وجود آمدن تغییرات سریع در فناوری‌های روز دنیا و مسائل اجتماعی جامعه امروز است. مراکز نوآوری با همان ایده جذب خلاقیت‌ها و نوآوری‌های افراد ایجادشده‌اند و به دنبال عرضه یک محصول به بازار هستند، البته محصولی که بر مبنای دانش و پژوهش ساخته شده باشد. آنها با تأمین بودجه فعالیت خود از شرکت‌هایی که به آنها وابسته‌اند و یا شرکت‌هایی که طرح‌ها را به آنها می‌فروشند به حیات خود ادامه می‌دهند، البته سهمی از بودجه در نظام حاکم هر حکومت هم دارند.
افزایش تعداد افراد تحصیل کرده، مخصوصاً در پنجاه سال گذشته، فکر ایجاد مراکز نوآوری را در بین محیط‌های آکادمیک و صنعتی شکل داده است، چراکه ایده‌های گذشته بشر دیگر کارایی لازم در بعضی از زمینه‌ها را نداشته‌اند. به‌عنوان یک مثال، مراکز آموزش عالی از این ابزار برای گسترش توانایی‌های خود استفاده کرده‌اند. آنها استراتژی‌های مختلفی را برای پیشرفت در روش‌های نوینی آموزشی و پیشرفت در صنعت آموزش برای برخورد با تعداد بیشتری دانش‌آموز را به کار برده‌اند.
طبق تعریف صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران، مرکز نوآوری، مرکزی است متشکل از یک یا چند تیم نوآور که با همکاری مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های متقاضی محصولات جدید در یک حوزه تخصصی در چارچوب برنامه‌ای بلندمدت با هم همکاری می‌کنند.
در فضای فوق‌العاده رقابتی اقتصاد امروز، نوآوری بسیار حائز اهمیت شده است. بررسی‌های اخیر شرکت‌های بزرگ نشان می‌دهد که ۶۰ درصد از مدیران ارشد با فشار حاصل از فضای رقابتی حاصل از نوآوری مواجه هستند. در سال ۱۳۸۳ تقریباً ۶ تریلیون دلار در مجموع صرف بخش توسعه و تحقیق سازمان‌ها شده است. علی رغم این سرمایه‌گذاری گسترده ۸۵ درصد از محصولات ناشی از این نوآوری‌ها با شکست روبه‌رو شده است.
