تیرنگ:
طبيعت سرسبز و زيبای شمال کشورمان از جمله جاذبه های گردشگری است که شايد کمتر نقطه‌ای از جهان از چنين طبيعتی برخوردار باشد اما ديری است صدای تبر قاچاقچيان چوب، شبانه روز از جنگلهای گيلان و مازندران به گوش می‌رسد و هيچ مقام يا نهاد مسوولی نيز در اين زمينه اقدام اساسی نمی‌کند.
جنگلهای هيركانی يكی از منحصربه‌فردترين نوع جنگل‌ها در دنيا هستند كه همچون نوار سبزی بر شيب‌های شمالی جبال البرز قرار گرفته و سواحل جنوبی دريای خزر را می‌پوشاند. اين ناحيه از حوالی آستارا در شمال غرب تا حوالی گرگان در شرق ايران ادامه می‌يابد.
كارشناسان بهره‌برداری بی‌رويه شركت‌های بهره‌بردار از جنگل‌ها، قاچاق چوب‌های جنگلی، حضور بيش از حد دام در جنگل و مرتع و تبديل جنگل به اراضی كشاورزی و باغی را از عوامل تخريب جنگل‌ها می‌دانند.
«بهزاد انگورج تقوی» کارشناس ارشد جنگل و منابع طبیعی اظهار کرد: جنگلداری اگر اجتماع محور نشود در طرح جایگزین با هر رویکرد و جهت گیری «منظور بهره برداری چوب یا غیر چوبی» به شدت با شکست مواجه می‌شود و اگر در بهره برداری «چه چوبی و چه غیر چوبی» سنتی باقی بماند، هرگز نمی‌تواند مدیریتی مبتنی بر کنترل قاچاق از انواع فراورده‌های چوبی و غیر چوبی و همچنین اقتصاد درونزا داشته باشد.
✓ به گزینی و راسته فیله کردن عوارض قاچاق چوب است
وی با اشاره به اینکه دو عارضه سو قاچاق چوب «به گزینی و راسته فیله کردن» است، افزود: در به گزینی انتخاب همیشه حول محور بهترین گونه و بهترین پایه در جنگل می چرخد و از این فرایند بهره برداری کیفیت جنگلهای به شدت تنزل می‌یابد، اما در فرایند تهیه چوب مرغوب که با یک اصطلاح راسته فیله کردن عجین است، طی آن بر عکس هر بهره برداری مجاز که بیشترین حجم صنعتی و کمترین حجم هیزمی و کمترین افت و افت اره خور در جنگل به جا می‌گذارد، بیشترین افت کمترین محصول از یک تنه درخت جنگل تهیه می‌شود.
وی ادامه داد: هر قاچاقچی بیشترین وقت را برای انتخاب بهترین درخت از بهترین گونه صرف می‌کند، اما چون عملیات قطع و تبدیل با صدای گوش خراش اره موتوری باید با کوتاه‌ترین زمان توأم شود، سرعت عمل قطع و تبدیل با بیشترین پرت همراه خواهد شد.
این کارشناس ارشد جنگل تصریح کرد: از سوی دیگر نمی‌توان گفت تقاضای بازار چوب تغییر اساسی کرده است بلکه باید گفت به لیست تقاضای بازار چوب، چوب آلات هیزمی و کاتینی با حجم بسیار زیاد اضافه شد و ظرفیت سازی در تولید انواع محصولات چوبی مشتمل بر ظروف و مبلمان سبب شده تا تغییرات لیست تقاضای بازار چوب را نادیده نگیریم که عمدتاً از تنه هیزمی می‌تواند استفاده کرده و خلق ثروت کند.
انگورج تقوی اضافه کرد: در دهه سابق تنه‌های درختانی که می‌توانست حداکثر گرده بی نه‌های درجه سه و چهار و یا خارج از درجه داشته باشد و یا در عرصه جنگلی به انواع الوار تراورس و کاتین و لاشه کاتین تبدیل شود اما در دهه اخیر با تحول بازار چوب شرایط بسیار قابل قبول تری در اجرای تبصره ۲ ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهره برداری و تبصره یک ماده ۳ آئین نامه اجرای قانون ملی شدن جنگل‌ها دارد، که این دو تبصره نیز در چهارچوب پارادایم جنگلداری اجتماع محور، مستلزم اصلاح منطبق با تقاضای بازار هستند.
وی ادامه داد: شرایط بازار چوب در تهیه ابزار آلات کشاورزی و زنبورداری یا ماهیگیری و یا هنری که در حد ساخت انواع پارو و جعبه و قاشق و یا لوازم موسیقی و نظایر آن بود به کلی تغییر کرد، امروزه حتی گره‌های کوچک تنه درختان که در گذشته به صورت پشت لا یا ضایعات قطع و تبدیل در جنگل باقی می‌ماند و در زمره تکلیفات پاک کردن جنگل‌ها بخشی از تعهد نهایی مجری طرح در عرصه تحت دخالت را شامل می‌شد، از گره تنه درختان انواع ظروف و دکوراسیون و تزئینات تولید می‌کند و یا تنه‌های توخالی درختان را که به صورت لاشه کاتین خارج و اغلب در صنایع خرده چوب کاربرد داشت، امروزه با ترکیبی از هنر صنایع دستی و نجاری توأم با اپوکسی به انواع میز! تبدیل و خلق ثروت می‌کند و من بعد نمی‌توان به بخشی از تنه درختان مانند سابق، مستحصلات هیزمی نامید.
وی تاکید کرد: از این رو دستورالعمل بهره برداری از تنه درختان به شدت نیازمند بازنگری است و در بازنگری دستورالعمل مطالعه دقیق تقاضای متنوع بازار چوب و مشارکت دادن دست اندرکاران هنر ترکیبی صنایع دستی و نجاری ضرورت دارد.
✓ اقدام قاچاقچیان در نابودی جنگلهای هیرکانی
مهرداد خزایی مدیرکل منابع طبیعی مازندران – نوشهر نیز اظهار داشت: با پیگیری‌های به عمل آمده از طریق ریاست سازمان منابع طبیعی کشور، اکیپ ویژه ضربت با همکاری نیروهای منابع طبیعی و نیروهای امنیتی و انتظامی به همه مکان‌های اختفا و حمل چوب آلات سرکشی، و با شناسایی ۵ نفر از قاچاقچیان چوب و کشف و ضبط، ۹ متر مکعب از چوب آلات قاچاق، پرونده قضائی قاچاقچیان چوب به دادسرای شهرستان ارسال شد.
وی گفت: کارگاه چوب بری برخی از این افراد که همسر «م. ر» از قاچاقچیان بزرگ و متخلف منطقه بوده، که دارای بیش از ۴۴ پرونده قضائی و سوابق تیراندازی و قمه کشی در دو راهی خرماچال ماشل آباد نیز بوده است.
وی افزود: بر اساس آمار موجود در سال گذشته ۴۵۰ نفر افراد سودجو در این بخش دستگیر شدند، که ۱۸۵ خودرو توقیفی در حوزه منابع طبیعی غرب مازندران بود.
خزایی پول بیان کرد: اقدام قاچاقچیان در نابودی جنگلهای هیرکانی و در مخاطره قرار دادن امنیت زیستی مردم و آیندگان گناهی نابخشودنی است که در همین ایام تعداد زیادی از همکاران صدیق و یگان حفاظت کشور مورد ضرب و جرح قرار گرفتند.
این مقام مسؤول در ادامه گفت: پیگیری‌های ویژه ای از طریق استاندار محترم استان مازندران و شورای تأمین صورت پذیرفته که در حال اجرا است.
مدیر کل منابع طبیعی مازندران با مهم خواندن نقش دستگاه قضائی در حفاظت از منابع طبیعی، گفت: درخواست ما از دستگاه قضائی برخورد قاطع و فوری با قاچاقچیان باندی است که علاوه بر به مخاطره انداختن امنیت زیستی و تخریب جنگلهای فسیل هیرکانی سبب نگرانی مردم، سازمان‌های مردم نهاد و اصحاب رسانه را فراهم کرده‌اند.
این مسؤول با تاکید بر اینکه به کسی اجازه تعدی به عرصه‌های طبیعی را نمی‌دهیم، خاطرنشان کرد: استفاده از سامانه ۱۵۰۴ و ۱۳۹ رایگان بوده و در راستای برقراری ارتباط و تعامل هرچه بیشتر به منظور پاسخ‌گویی به گزارش‌های مردمی، افزایش مشارکت آحاد مردم و نیز تسریع در اقدامات حفاظتی به‌ویژه در مواقع اضطراری از جمله آتش‌سوزی در طبیعت، قاچاق چوب و تخریب و تصرف توسط افراد سودجو در اراضی منابع‌طبیعی راه‌اندازی شده و به صورت ۲۴ ساعته آماده پاسخ‌گویی است
✓دید علمی جهانگردها
دكتر آقاخانی، استاد دانشكده محيط زيست دانشگاه تهران معتقد است بيشتر جهانگردانی كه جذب اين جنگل‌ها می‌شوند ديد علمی دارند زيرا اين جنگل‌ها مانند فسيل زنده هستند. به اين معنی كه درختان و گونه‌های گياهی موجود در اين جنگل‌ها در اروپا به صورت فسيل يافت می‌شوند، بنابراين اين گياهان برای تمام دنيا ارزش دارند.
وي به عنوان مثال از كشف قديمی‌ترين گياه آوندی دنيا در كنار هتل رامسر ياد می‌كند و می‌گويد: «اگر اين اتفاق در كشور ديگری افتاده بود، ارتش آن كشور برای حفظ اين گياه بسيج می‌شد، زيرا اين گياهان نادر نه فقط ارزش زيست‌محيطی دارند، بلكه منبع درآمد كشور از طريق جذب گردشگران خارجی خواهند شد.»
اين استاد دانشگاه، گردشگران جنگلهای شمال را به سه دسته تقسيم می‌كند و می‌گويد: «بخشی از اين گردشگران، گياه‌شناسانی هستند كه برای ديدن گونه‌هاي نادر گياهي موجود در جنگل‌هاي هيركانی به ايران می‌آيند. دسته دوم توريست‌های عمومی هستند كه بيشتر از كشورهاي آسياي ميانه و خاورميانه به ايران مي‌آيند.
دليل اين امر هم اين است كه آسيای ميانه و خاورميانه در منطقه‌ای خشك واقع شده و ايران نزديك‌ترين كشور در اين منطقه است كه جنگل دارد گروه سوم نيز ايران‌گردهايی هستند كه برای بازديد گياه خاص و كمياب يا حيات‌وحش يا اماكن تاريخی و تفريح به ايران مي‌آيند.»
به عقيده دكتر آقاخانی آنچه گردشگران جنگلهای شمال نياز دارند، راهنماي متخصص و اطلاعات مناسب در مورد گياهان، جانوران و نقشه راه‌هاست.
وي مي‌گويد: «بسياري از گردشگران تمايل ندارند در هتل‌ها بمانند، بلكه ترجيح می‌دهند كه راهنمايی شوند تا در جای مناسب چادر بزنند.»
امكان ديگری كه از نظر اين استاد دانشگاه بايد در اختيار بازديدكنندگان جنگلهای هيركانی قرار بگيرد، ترانسپورت يا امكان در اختيار گرفتن ماشين برای گردشگرانی است كه به صورت فردی و نه در قالب تور، اقدام به بازديد از اين جنگل‌ها می‌كنند.»
اما وی در آخر باز به اين مساله می‌پردازد كه تا هنگامی كه ارزش جنگلهای هيركانی و گونه‌های گياهی نادر و قديمی اين جنگل‌ها برای مسئولان روشن نشود و راهی برای حفظ اين گونه‌ها و تبديل جنگل به يك موزه نيابند، راهی نيز برای جذب گردشگر خارجی نخواهيم يافت.
جالب است بدانیم استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی است که معادل ۵۳ درصد کل جنگلهای شمال کشور است، در حالی که ۲ استان دیگر گلستان و گیلان فقط ۴۷ درصد از وسعت جنگلی شمال کشور را در اختیار دارند.
این نسبت در ثبت جنگلهای هیرکانی نیز حفظ شده است به طوری که از ۱۲ لکه جغرافیایی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو ۶ لکه مربوط به مازندران است.
به عبارت دقیق‌تر در مجموع تعداد ۱۲ لکه (به عبارتی ۱۵ سایت که لکه جنگل ابر در استان سمنان یک کامپلو سایت است و از سه سایت مجزا تشکیل شده است) در چهار استان گیلان، مازندران، گلستان و سمنان با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است.
