تیرنگ، رضا شریعتی:
خاک در کنار آب و هوا یکی از اضلاع مثلث حیات روی زمین است. در جهان صنعتی امروزه مواد زیادی هستند که باعث آلودگی خاک می‌شوند.
حفاظت از خاک به عنوان بستر کشت محصولات کشاورزی و مجل زندگی موجودات زنده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. برای تشکیل هر سانتی متر از خاک صدها سال زمان نیاز است. لذا توجه به آلودگی خاک و کنترل آلاینده های آن موضوعی غیرقابل چشم پوشی است.
بر اساس نظر کارشناسان، بخشی از خاک مازندران به ویژه در برخی از فصول سال، با آلودگی شدید رو به رو میشود و بیشتر محققان معتقدند این خاک‌ها در وهله اول در کنار کارخانه‌ها و شرکت‌هایی هستند که سیستم دفع و تصفیه فاضلاب مناسبی ندارند.
مازندران به دلیل دارا بودن آب و هوای مطلوب و خاک‌های حاصلخیز همواره یکی از استان‌هایی بوده است که کشاورزی در آن حرف اول را می‌زند، کشاورزی که با زندگی مردم این استان عجین شده است و در هر شهر و روستایی، در تمام طول سال، کشت و کار جریان دارد.
بر این اساس، یکی از چالش‌های مهم و اساسی که به نظر می رسد مازندران با آن رو به رو شده و نیاز است خود را برای مقابله با آن آماده کند، مباحث مربوط به آلودگی خاک است. بر اساس نظر کارشناسان، بخشی از خاک مازندران به ویژه در برخی از فصول سال، با آلودگی شدید رو به رو میشود، بیشتر محققان معتقدند این خاک‌ها در وهله اول در کنار کارخانه‌ها و شرکت‌هایی هستند که سیستم دفع و تصفیه فاضلاب مناسبی ندارند.
محمدعلی بهمنیار عضو هئیت علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری در گفت‌وگویی در مورد انواع آلودگی های خاکی اظهار کرد: آلودگی خاک یا به صورت پراکنده و نقطه‌ای است و شامل آن نواحی بوده که از کودها و سموم کشاورزی استفاده میشود و یا از طریق آب های رودخانه ها وارد اراضی کشاورزی خواهد شد. همچنین در برخی مواقع سنگ ها و موادی که از کوهستان به سمت پایین دست می‌آید دارای مقداری آلودگی است.
عضو هئیت علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری با اشاره به انواع منابع آلوده کننده خاک تصریح کرد: برخی از منابع آلوده کننده مانند صنایع، کارخانه ها، شهرک‌های صنعتی به صورت مشخص وجود دارد که باید شناسایی و کدگذاری شوند.
بهمنیار با بیان اینکه نمی‌توان تفاوت زیادی برای آلودگی خاک‌ها در چهار فصل سال قائل شد، افزود: در فصل تابستان به دلیل خشکی خاک و کم بودن رطوبت غلظت آلودگی بالاتر است، به علاوه در فصول کشاورزی نیز به دلیل استفاده از کود و سموم شیمیایی عناصر معدنی موجود در خاک بی‌شک بیشتر خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری در مورد اثرات خاک آلوده یادآور شد: آلودگی باعث بی‌کیفیت شدن خاک منطقه میشود و این بی کیفیتی سبب خواهد شد که دیگر برای کشاورزی مناسب نباشد. اگر گیاهی در خاک آلوده کشت شود، عناصر آلوده کننده در تمامی اندام‌های گیاهی پخش و به انسان و حیوان منتقل خواهد شد.
✓ آلودگی آب و خاک نگران کننده است
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران در گفت و گو با تیرنگ با بیان اینکه اعتبارات لازم باید تحت نظارت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تخصیص یابد تا اطلس آلودگی خاک‌ها تهیه و تکمیل شود، گفت: بخشی از آلودگی خاک منشأ انسانی و بخشی دیگر منشأ طبیعی دارد، بعضی از حوزه‌های آبخیز عناصر و رسوبات زمین شناسی دارد که می‌تواند منشأ آلودگی باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران ادامه داد: همچنین فعالیت‌های انسانی و آلایندگی صنایع، آلودگی‌های میکروبی و فاضلاب‌ها و سموم زیادی که استفاده میشود از دیگر منشأ آلودگی‌ها هستند.
کاویان با بیان اینکه آلودگی آب و خاک نگران کننده است، ادامه داد: در این سالها به آلودگی آب توجه شده اما باید به آلودگی خاک هم توجه کرد.
وی افزود: آلودگی آب با جایگزین کردن منابع آبی جدید برطرف شده و کم هزینه‌تر است اما وقتی وارد خاک شود پاکسازی مشکل خواهد بود.
این مسؤول با تاکید بر اینکه باید وضعیت آلودگی خاک را بشناسیم تا انواع آلاینده‌ها و عناصر در مناطق شناسایی شوند، افزود: در برخی مناطق باید محدودیت ایجاد کنیم بخشی از وظیفه ما در قالب قانون حفاظت خاک این است که برای صنایع و واحدهای تولیدی که آلودگی ایجاد می‌کنند محاسبات جرایم خاک انجام و جرایم زیست محیطی در نظر گرفته میشود.
✓ معادن یکی از عوامل آلودگی خاک مازندران
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار تیرنگ با بیان اینکه دو نوع آلودگی در خاک ناشی از فلزات سنگین یا مواد آلی وجود دارد، گفت: ما باید ببینیم چه نوع آلودگی است بسته به نوع آلودگی‌ها آسیب‌ها متفاوت است.
مجتبی محمودی با بیان اینکه ممکن است آلودگی ناشی از مواد معدنی و فلزات سنگین باشد، اظهار کرد: اگر منشأ آلودگی خاک کارخانه و معادن باشد اصلاح و بهبودش سخت بوده و هزینه پالایش زیاد و غیر ممکن میشود.
✓ خاک‌های آلوده در کدام نقطه متمرکز شده است؟
حنیف رضا گلزار کارشناس ارشد خاک و آب در گفت‌وگو با خبرنگار تیرنگ با بیان اینکه این‌طور نمی‌توانیم بگوییم که کجای مازندران دچار آلودگی خاک بیشتر و کجا دارای آلودگی کمتر است، گفت: دلیل آن این است که مطالعاتی انجام نشده که مشخص کند پراکنش آلودگی‌های مازندران چطور است؛ در ابتدا باید آلودگی را تعریف کنیم.
وی با بیان اینکه باید مشخص شود چه نوع آلودگی را در نظر داریم، گفت: این مطالعات در هیچ کجا انجام نشده و محدود به مازندران نیست.
این فعال محیط زیستی با بیان اینکه در استان‌های شمالی مشکلی که با آن روبرو هستیم در دو بخش تعریف میشود آلودگی‌های ناشی از نهاده‌های کشاورزی، پسماند، آفت کش و سموم و دیگری منابع آب، اعم از آب‌های سطحی و غیره که ناشی از دفع غیر استاندارد پسماند است، ادامه داد: کشاورزی امروزه بدون استفاده از سموم کشاورزی و آفت کش‌ها غیر قابل تصور است منتهی مسئله در خصوص کود و نوع کود و زمان و مقداری که استفاده میشود و نحوه مصرف است که می‌تواند مؤثر باشد.
✓نفوذ کودهایی با طعم سرطان در خاک
وی ادامه داد: متأسفانه چون بخش عمده‌ای از مواد کودی هم در کشور و هم در استان مازندران بدون ارزیابی لازم استفاده میشود و دچار بد مصرفی هستیم (یعنی چون مصرف کود بر مبنای تشخیص خود کشاورز و در نهایت فروشنده انجام میشود و کارشناسان خبره تغذیه گیاه و حاصلخیزی خاک نقش ندارند) بنابراین بخش عمده مواد کودی که در استان مصرف میشود نامتوازن است.
وی افزود: زمانی که کود بیشتری توسط کشاورزان مصرف شود قطعاً باید منتظر آلودگی‌های خاکی نیز باشیم چون تمامی عناصر خاک تحت تأثیر این کودها قرار می‌گیرند.
گلزار گفت: از بین کودهای شیمیایی کود اوره که پر مصرف ترین کود شیمیایی در بخش کشاورزی استان بوده و کودهای فسفاته مخصوصاً سوپر فسفات ۳ که تأمین کننده فسفر است بیشترین ضریب آلایندگی را دارند به این دلیل که کود اوره تأمین کننده نیتروژن است حلالیت بالایی در آب دارد و وقتی استفاده میشود هرکجا آب حرکت می‌کند این آلایندگی را با خودش می‌برد.
وی گفت: اگر این کود مخلوط با خاک به رودخانه، تالاب و آب‌های زیر زمینی نفوذ کند، ازت یا نیتروژن مازاد را با خودش جابه جا می‌کند که مهم‌ترین عامل ایجاد کننده سرطان به ویژه سرطان دستگاه گوارش و معده است.
این فعال زیست محیطی تصریح کرد: در خصوص کودهای فسفاته باید گفت وقتی به همراه ذرات خاک طی فرایند فرسایش آبی، هنگامی که وارد تالاب و مردآب ها شوند پدیده شکوفایی ایجاد میشود که باعث کاهش اکسیژن در آب و تبعات ناشی از آن خواهد شد.
این کارشناس ارشد خاک و آب گفت: در خصوص سموم هم همینطور است و اگر بر مبنای درست استفاده نشود هم آلایندگی در آب هم در خاک و هم اثر باقیمانده در محصولات کشاورزی دارد.
✓ زباله مازندران در جنگل دپو میشود
وی افزود: در بخش نهاده‌ها در عرصه طبیعی همچنین آلودگی کودها و سموم را نداریم اما عامل دیگری چون زباله یا پسماند را داریم.
گلزار خاطرنشان کرد: بخش عمده‌ای از زباله تولید شده در استان‌های شمالی به دلیل عدم وجود ساختار استاندارد برای از بین بردن آن چالش‌های زیست محیطی فراوانی برای این کمربند سبز ایجاد کرده و خواهد کرد.
وی با بیان اینکه بیش از ۶۴ درصد زباله شهرها در جنگل‌ها، ۲۶ درصد در کرانه رودخانه‌ها و ۱۰ درصد در مراتع بالا دست دپو میشود، افزود: وقتی بارندگی اتفاق می‌افتد شیرابه یا پساب تولید می‌کند و حجم زیادی آلایندگی دارد.
