تیرنگ:
در روزهای آغازین تیرماه، بار دیگر شعلههای آتش بر پیکر زخمی تالاب میانکاله افتاد.
✓ ماجرا از کجا آغاز شد؟
در این پیوند روابط عمومی اداره کل محیط زیست مازندران اعلام کرد که براثر آتش سوزی روزهای اخیر در شبه جزیره میانکاله با برآوردهای انجام شده حدود ۱۵ هکتار از این اراضی شامل پوششهای بوتهای از گونههای بومی همچون سازیل، تمشک و انار خاکستر شد.
در پی وقوع آتشسوزی در پناهگاه حیات وحش میانکاله، عملیات مهار حریق روز شنبه ۱۴ تیر ۱۴۰۴ توسط گروه های عملیاتی و در چارچوب سناریوهای ابلاغی مقابله با حریق با بهره گیری از تجهیزات بازآمادشده از جمله لودر و تراکتورهای مجهز به لانس با موفقیت و در کوتاه ترین زمان ممکن انجام شد.
ادارهکل حفاظت محیط زیست مازندران با تأکید بر آمادگی کامل ساختاری و عملیاتی، استمرار پایش میدانی، استفاده از ظرفیتهای مردمی، پایگاههای مقاومت بسیج و همکاری دستگاههای امدادی و پشتیبان را از ارکان مؤثر در پیشگیری و مقابله با حریقهای احتمالی در فصل گرم سال برشمرد.
✓عامل حریق روزهای گذشته در میانکاله هنوز مشخص نشده است
مدیرکل محیط زیست مازندران با اعلام اینکه عمدی یا سهوی بودن حریق در میانکاله هنوز مشخص نیست، گفت: در کنار عوامل انسانی، عامل طبیعی بسیار تأثیرگذار است و کاهش رطوبت، خشکی پوشش گیاهی و باد میتواند این حریق را تشدید کند.
محمدرضا کنعانی در گفتوگویی در خصوص آتشسوزیهایی که در میانکاله رخ میدهد، اظهار کرد: در میانکاله نیز روش های مقابله با حریق متفاوت است ولی دلایل حریق در تمامی عرصه های طبیعی و مناطق چهارگانه تحت مدیریت اغلب واحد است.
وی افزود: پوشش گیاهی در فصل گرما مستعد حریق میشود و گاهی اوقات حریق با یک خطای انسانی که میتواند عمدی یا سهوی باشد، اتفاق میافتد.
کنعانی با عنوان اینکه برخی گردشگران در طبیعت با یک سهل انگاری امکان شروع یک حریق را فراهم میکنند، خاطرنشان کرد: بیشتر آتش سوزیهای ما به دلیل عوامل انسانی است.
این مسئول بیان کرد: در سنوات گذشته تعداد حریقهای میانکاله متفاوت بوده و گاهی اوقات تعارضات ناشی از ساختوسازها باعث حریق عامدانه میشود.
کنعانی اظهار کرد: پیش آگاهی و آموزش جوامع محلی برای حریق در دستور کار بوده و انجام خواهد شد.
وی با اذعان اینکه تجهیزات برای مقابله و کنترل حریق فراهم شد، اعلام کرد: امسال همه این تجهیزات بروزرسانی شده و جانمایی درست این تجهیزات در میانکاله در دستور کار قرار گرفته است.
مدیرکل محیط زیست مازندران با بیان اینکه تجهیزات باید به کانونهای مستعد حریق نزدیک باشند، گفت: قرارگاه منطقهای نیز تشکیل شده و نیروها در این منطقه سازماندهی شدند.
او ادامه داد: در شهرستانهای دیگر نیروهایی را تحت عنوان نیروهای واکنش سریع سازماندهی کردیم که اگر ابعاد حریق بزرگ باشد به منطقه اعزام شوند.
کنعانی تصریح کرد: در اطفاء حریق میانکاله تجهیزات و ماشینآلات از نیروی انسانی مهمتر است.
✓ میانکاله؛ تالابی که همیشه میسوزد
میانکاله، بهعنوان یکی از مهمترین تالابهای بینالمللی ثبتشده در کنوانسیون رامسر و همچنین ذخیرهگاه زیستکره یونسکو، در سالهای اخیر بارها دچار آتشسوزی شده است.
دلایل تکرار این فاجعهها عمدتاً شامل این موارد هستند:
-خشکسالی و کاهش سطح آب تالاب
-انباشت مواد آلی خشک در سطح تالاب
-نبود تجهیزات کافی و کمبود محیطبانان
-دخالتهای انسانی، آتش زدن نیزارها و ...
✓ آثار زیستمحیطی آتشسوزی اخیر
بنا بر بررسیهای اولیه، در جریان این آتشسوزی، بخشهایی از پوشش گیاهی بومی از جمله گون، سازیل، تمشک وحشی، و انار ترش که در لایههای پایینی اکوسیستم تالاب نقش مهمی ایفا میکنند، از بین رفتهاند.
همچنین نابودی این پوشش گیاهی باعث از بین رفتن زیستگاه گونههایی نظیر روباه، شغال، پرندگان مهاجر و خزندگان بومی میشود.
✓سفره سوزی در میانکاله
یونس یعقوب زاده پرنده شناس پیش تر اظهار کرد: هر عاملی که سبب آسیب به زیستگاه و محل تغذیه پرندگان مهاجر شود این امر زمینه ترک پرندگان مهاجر را از آن منطقه فراهم می کند.
وی بیان داشت: این پرندگان مهاجر پنج هزار کیلومتر این مسیر طولانی را از سیبری و شمال خزر تا میانکاله و تالاب های جنوب خزر برای یافتن زیستگاه و تغذیه مناسب بال می زنند.
این پرنده شناس با بیان این مطلب که به طور حتمی آتش سوزی تهدیدی برای زیستگاه و تغذیه پرندگان مهاجر است، گفت: تداوم و افزایش وسعت این آتش سوزی در میانکاله همانند پسروی آب خزر و خشکسالی در کاهشی شدن تعداد این پرندگان در مازندران اثر گذار است.
یعقوب زاده ادامه داد: هر چند گرمایش زمین و تغیرات اقلیمی در زمان کوچ این پرندگان تغییراتی ایجاد کرد اما آنها داری یک نظم و قاعده خاصی در مهاجرت هستند که زیستگاه مناسب و تغذیه از جمله مهم ترین اولویت آنها محسوب می شود.
وی با اشاره به این نکته که اگر در زیستگاه پرنده مهاجر شرایط بقا وجود نداشته باشد به طور حتمی آن زیست گاه را ترک خواهد کرد، اظهار کرد: گونه های مختلف پرندگان، زیستگاهی را قبول دارند که شرایط تغذیه مناسبی داشته باشند.
✓پیشگیری اولویتی مهم
این پرنده شناس بیان داشت: در شرایط فعلی بررسی دقیق علت این آتش سوزی ها در میانکاله بسیار اهمیت دارد و پیشگیری از این چالش می تواند در گره گشایی این مشکل کمک کار باشد.
وی ادامه داد: در برخی از مواقع شدت گرما سبب آتش سوزی خواهد شد اما دلایل دیگری هم برای این آتش سوزی می توان متصور بود.
یعقوب زاده ادمه داد: بدون تردید اگر با بررسی دقیق مشخص شود علت آتش سوزی انسانی است یا طبیعی می توان برای هر این مشکل تصمیم بهتری اتخاذ کرد.
این پرنده شناس با اشاره به این که افزایش زیرساخت های آتش نشانی برای این تالاب یک امر بسیار ضروری است، گفت: فرهنگ سازی و روشنگری برای دامداران و اهالی منطقه برای مراقبت از این تالاب هم اثر بخش خواهد بود.
یونس یعقوب زاده تصریح کرد: با توجه به کاهشی بودن حضور تعداد پرندگان مهاجر به مازندران همه باید تلاش کنیم تا تالاب میانکاله به عنوان بهشت پرندگان بیش از این خالی از حضور پرندگان مهاجر نباشد.
✓ «آتشسوزی هر سال تکرار میشود»
احمد، یکی از روستاییان منطقه در نزدیکی تالاب، به خبرنگار ما میگوید: «ما هر سال این صحنه را میبینیم. یکباره آتش از گوشهای شعله میکشد و محیطبانها با سختی خودشان را میرسانند. گاهی حتی آتشنشانی هم نمیآید. مردم خودشان با بیل و خاک خاموش میکنند.»
وی افزود: «اگر مسئولان جدیتر عمل نکنند، چند سال دیگر چیزی از میانکاله باقی نمیماند.»
✓ تلاشها و کمبودها؛ تجهیزات ناکافی در برابر بحران
اگرچه طی سالهای اخیر تجهیزات بیشتری برای مهار آتشسوزی در میانکاله اختصاص یافته، از جمله ایجاد پایگاه اطفاء حریق، تراکتور، بیل مکانیکی و استفاده از پهپاد، اما کارشناسان محیط زیست معتقدند این اقدامات در برابر وسعت بحران ناکافی است.
نعمتی، فعال محیط زیستی میگوید: «تالابی با وسعت میانکاله نیاز به سامانه پایش ۲۴ ساعته، نیروهای بیشتر، پهپادهای حرارتی و برنامه جامع پیشگیرانه دارد. مدیریت واکنشی دیگر جوابگو نیست. میانکاله شبیه بمب ساعتی است که هر لحظه ممکن است منفجر شود.»
✓ میانکاله، قربانی همیشگی
داستان میانکاله، صرفاً یک بحران محیطزیستی نیست؛ بلکه نمادی از اولویت نداشتن محیط زیست در نظام بودجهریزی کشور است.
تکرار آتشسوزیها، همزمان با تهدیداتی نظیر طرحهای انتقال آب، خشکسالی، پروژههای شبهگردشگری بدون ارزیابی محیطزیستی و ساختوسازهای غیرمجاز، زخمهایی عمیق بر پیکر این ذخیرهگاه منحصربهفرد زده است.
✓ سخن پایانی
اگرچه آتشسوزیها مهار میشوند، اما تداوم این رویدادها زنگ خطری برای آینده تالاب میانکاله است. سازمان حفاظت محیط زیست باید با همکاری نهادهای قضایی، انتظامی و محلی، نسبت به شناسایی و برخورد با عاملان احتمالی این آتشسوزی اقدام کند.
از سوی دیگر، دولت باید نگاه راهبردیتری به تالابهای کشور داشته باشد؛ با اختصاص بودجه کافی، تدوین طرح جامع پیشگیری از آتشسوزی، و مشارکتدادن جوامع محلی.
نجات میانکاله دیگر تنها وظیفه دولت نیست؛ بلکه یک مسئولیت ملی برای حفظ تنفسگاههای طبیعی است.