تیرنگ:
استان مازندران به عنوان یکی از مناطق استراتژیک شمال ایران با دسترسی مستقیم به دریای خزر، پتانسیل گستردهای برای توسعه فعالیتهای اقتصادی مبتنی بر دریا دارد. اقتصاد دریا محور مفهومی نوین و چندبعدی است که در اسناد بالادستی همچون سند آمایش سرزمین و برنامه هفتم توسعه مورد تأکید قرار گرفته است.
✓تعریف اقتصاد دریا محور و اهمیت آن
اقتصاد دریا محور به مجموعهای از فعالیتهای اقتصادی اطلاق میشود که بر پایه استفاده پایدار از منابع دریایی و ساحلی، شامل حملونقل، شیلات، گردشگری، انرژیهای تجدیدپذیر، زیستفناوری و صنایع بندری، شکل میگیرد. هدف این رویکرد، ارتقاء رشد اقتصادی، اشتغالزایی، افزایش درآمد، حفاظت از محیط زیست و ایجاد امنیت غذایی و انرژی در بلندمدت است.
در کشورهای مختلف، بهویژه کشورهای دارای سواحل گسترده، اقتصاد دریا محور بهعنوان یکی از مهمترین مؤلفههای رشد اقتصادی شناخته میشود. در ایران نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، بهویژه در نواحی شمالی و جنوبی، توسعه این مدل اقتصادی میتواند اثرگذاری چشمگیری در سطح ملی داشته باشد.
✓وضعیت فعلی مازندران در حوزه اقتصاد دریا محور
مازندران دارای بیش از ۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و سه بندر اصلی (امیرآباد، نوشهر، فریدونکنار) است. این استان همچنین در حوزه شیلات، گردشگری و منابع طبیعی دریایی دارای قابلیتهای قابل توجهی است. اما بررسیها نشان میدهد که سهم اقتصاد مبتنی بر دریا در تولید ناخالص داخلی استان بسیار پایین است و بسیاری از ظرفیتها یا بلااستفاده باقی ماندهاند یا به صورت سنتی و غیربهینه مورد بهرهبرداری قرار میگیرند.
از جمله مشکلات موجود میتوان به نبود زیرساختهای مدرن بندری، ضعف در حملونقل ترکیبی، مشکلات حقوقی در استفاده از نوار ساحلی، کمبود سرمایهگذاری خصوصی و ضعف برنامهریزی بینبخشی اشاره کرد. همچنین فقدان مدیریت یکپارچه در مناطق ساحلی، مانع از بهرهبرداری هدفمند از این منابع شده است.
✓ بنادر و حملونقل دریایی
بندر امیرآباد بهعنوان بزرگترین بندر حاشیه دریای خزر در ایران، دارای موقعیت ویژهای در اتصال به کریدور شمال-جنوب و دسترسی به بازارهای آسیای میانه و روسیه است. این بندر به خطوط ریلی سراسری متصل بوده و دارای ظرفیت بالا برای صادرات و واردات کالا است.
با وجود این، مشکلاتی نظیر محدود بودن تجهیزات تخلیه و بارگیری مدرن، و مسائلی از این دست باعث کاهش بهرهوری این بندر شده است. دو بندر نوشهر و فریدونکنار نیز به دلیل عمق کم، ظرفیت محدود و فقدان زیرساختهای لجستیکی نتوانستهاند نقش مؤثری در زنجیره تجارت دریایی ایفا کنند.
✓شیلات و آبزیپروری
استان مازندران یکی از قطبهای مهم تولید محصولات شیلاتی کشور بهشمار میرود. فعالیتهایی چون پرورش ماهی در قفس، پرورش ماهیان گرمابی و سردآبی، صید در دریای خزر و تولید خاویار در این استان انجام میشود. اما آلودگی آبهای ساحلی و فقدان فناوری نوین، چالشهایی جدی در این حوزه ایجاد کرده است.
همچنین زنجیره ارزش شیلات، از تولید تا فرآوری و صادرات، بهدرستی طراحی نشده و وابستگی بالا به روشهای سنتی موجب کاهش بهرهوری شده است. اگرچه ظرفیت صادراتی قابل توجهی در محصولات آبزیپروری وجود دارد، اما مشکلات استانداردسازی، بستهبندی، ضعف برندینگ و عدم دسترسی به بازارهای جهانی مانع از توسعه پایدار این بخش شده است.
✓ گردشگری ساحلی و دریایی
گردشگری یکی از حوزههای کلیدی در اقتصاد دریا محور بهشمار میرود. سواحل مازندران به دلیل تنوع طبیعی، نزدیکی به جنگل، اقلیم معتدل و جاذبههای بومی، ظرفیت تبدیل شدن به قطب گردشگری دریایی کشور را دارند. با این حال، بهدلیل نبود اسکلههای تفریحی، ضعف در ارائه خدمات دریایی، ناهماهنگی مدیریتی در سواحل و ساختوسازهای بیضابطه در نوار ساحلی، توسعه این بخش با موانع متعددی مواجه است.
در حال حاضر، گردشگری ساحلی در مازندران بیشتر به استفاده شخصی و فصلی محدود شده و گردشگری دریایی به معنای واقعی کلمه هنوز شکل نگرفته است. نبود برنامهریزی جامع برای استفاده پایدار از سواحل، موجب تخریب محیط زیست و کاهش جذابیتهای گردشگری شده است.
✓ظرفیتهای نوین
اقتصاد دریا محور تنها محدود به حوزههایی مانند شیلات و حملونقل نیست. مازندران دارای ظرفیتهای نوظهوری در حوزه انرژیهای دریایی، زیستفناوری، تحقیقات اقیانوسی و توسعه فناوریهای مرتبط با مدیریت منابع دریایی است. استفاده از انرژی امواج و تربیت نیروی انسانی متخصص در رشتههای مرتبط با علوم دریایی، میتواند مسیر جدیدی برای رشد دانشبنیان در این استان ایجاد کند.
✓چالشهای ساختاری
از مهمترین موانع توسعه اقتصاد دریا محور در مازندران میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ فقدان سند جامع توسعه دریامحور برای استان
ـ ضعف در هماهنگی بین نهادهای مرتبط با دریا و ساحل
ـ کمبود منابع مالی و سرمایهگذاری بخش خصوصی
ـ مشکلات زیستمحیطی ناشی از بهرهبرداری ناپایدار از دریا
ـ فقدان نظام آموزش حرفهای در حوزه مشاغل دریایی
ـ ناکارآمدی در سیاستگذاری کاربریهای ساحلی
✓پیشنهادات راهبردی
جهت تحقق توسعه اقتصاد دریا محور در مازندران، پیشنهادهای زیر قابل اجرا است:
1. تدوین سند جامع اقتصاد دریا محور استان با مشارکت دانشگاهها و نهادهای اجرایی
2. توسعه زیرساختهای بندری، حملونقل دریایی و گردشگری ساحلی
3. ارتقاء بهرهوری در شیلات از طریق نوسازی تجهیزات، فناوری و تنوع گونهای
4. تدوین برنامه مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی
5. جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی در پروژههای دریامحور
6. توسعه آموزش فنیوحرفهای برای تربیت نیروی انسانی ماهر
✓ سخن پایانی
اقتصاد دریا محور نه یک گزینه، بلکه ضرورتی برای آینده توسعه استان مازندران است. این رویکرد میتواند علاوه بر افزایش بهرهوری اقتصادی و اشتغالزایی، موجب حفظ منابع طبیعی، ارتقاء جایگاه منطقهای استان و اتصال مؤثر به اقتصاد جهانی شود. برای تحقق این هدف، نیاز به برنامهریزی علمی، همکاری نهادهای مختلف، و حمایت مؤثر از بخش خصوصی وجود دارد.
مازندران با پشتوانه جغرافیایی، انسانی و طبیعی خود، در صورت برنامهریزی دقیق، میتواند به یک قطب واقعی اقتصاد دریا محور در شمال ایران تبدیل شود.