تیرنگ:
فصل گاوبانگی از نیمه دوم شهریورماه تا آخر مهرماه ادامه دارد و از آن به فصل عاشقی گوزن‌ها و مرال‌ها که در لیست انقراض محیط زیست قرار دارند، یاد می‌شود.
همزمان با شروع این فصل چادرهای گاوبانگی توسط محیط زیست مازندران برپا می‌شود.
مرال یا گوزن قرمزگونه نماد جانوری استان مازندران و به بزرگترین پستاندار علفخوار از گونه‌های با شکوه جنگل‌های پهن برگ هیرکانی شمال است.
گوزن‌های نر برای تعیین قلمرو به جنگ با دیگر نرها می‌روند و با ایجاد صدایی شبیه صدای گاو اهلی، گوزن‌های ماده را در محدوده قلمرو خود جمع می‌کنند. در فصل گاوبانگی اگر گوزن نر صدای گوزن نر دیگری را در محدوده قلمرو خود بشنود با سرعت به سمت صدا حرکت می‌کند تا گوزن مهاجم را از قلمرو خود خارج کند.
آنطور که کارشناسان می گویند فصل گاوبانگی یکی از مراحل مهم و حیاتی در زندگی گوزن قرمز خزری به شمار می رود و بقا و تولید مثل این گوزن‌ها به دوره گاوبانگی وابسته است. مرال های نر با فرارسیدن دوره گاوبانگی به دنبال جفت می‌روند و با برآوردن صداهایی بسیار بلند ماده‌ها و نرهای رقیب را فرا می‌خوانند. در حالت عادی مرال‌ها در دل جنگل‌های درهم تنیده هیرکانی زندگی می‌کنند و به دلیل هوشیاری بالا، شکار آنها بسیار سخت و دشوار است. اما مرال‌های نر در فصل گاوبانگی در یک حالت مستی و گیجی به سر می‌برند و به همین دلیل هوشیاری لازم برای فرار از دست شکاچیان را ندارند.
خوشبختانه در سال‌های اخیر با فرارسیدن فصل گاوبانگی اقدامات خوبی در جهت محافظت از این گونه در حال انقراض صورت گرفته است و به گفته رئیس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، با فرارسیدن فصل گاوبانگی مرال‌ها، گروه‌هایی ویژه برای محافظت از این گونه گوزن در ۱۳ منطقه زیستگاهی مرال‌ها در جنگل های هیرکانی مستقر می‌شوند و با هرگونه اقدام مشکوک و شکار غیرقانونی به شدت برخورد می‌کنند.
کوروس ربیعی در گفت و گویی از دوره گاوبانگی به عنوان دوره‌ای حساس برای مرال‌ها بویژه گونه نر یاد کرد و گفت که در این دوره باید آرامش بر محیط زندگی آنها حکفرما باشد.
وی تعداد مرال‌های موجود در جنگل‌های مازندران از رامسر تا گلوگاه را بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ راس اعلام کرد و افزود: مرال نر در دوره گاوبانگی در حالت مستی به سر می‌برد و حساسیتش نسبت به تهدیدات بشدت کاهش می‌یابد و به همین دلیل هم دقت لازم را در تشخیص صدای رقیب واقعی با صدای ساخته شده توسط شکارچیان از دست می‌دهد.
این مقام مسوول اظهار داشت: ایجاد هرگونه استرس در زمان گاوبانگی باعث کاهش میزان زاد و ولد این حیوانات کمیاب می‌شود و محیط زیست استان با کمک مردم و تشکل‌های مردم نهاد به دنبال کاهش این استرس است.
وی با بیان اینکه فصل گاوبانگی و جفت‌گیری مرال‌ها که از نیمه دوم شهریورماه هر سال آغاز و تا پایان نیمه نخست مهرماه ادامه دارد، افزود: با هدف حفاظت از این گونه‌های ارزشمند که نماد تنوع زیستی مازندران در جنگل‌های هیرکانی محسوب می‌شوند، از ورود هرگونه تورهای گردشگری و طبیعت‌گردی به محل زیستگاه‌های مرال تا اواسط مهرماه جلوگیری می‌شود.
ربیعی خاطرنشان کرد: گروه‌های محیط بانی اداره کل محیط زیست مازندران از ابتدای شهریورماه امسال با استقرار چادرهای حفاظتی در مناطق حساس و زیستگاه‌های مختلف و همچنین برپایی ایستگاه‌های ایست و بازرسی در برخی مسیرها، به طور شبانه‌روزی مشغول حراست و حفاظت از زیستگاه‌های مرال هستند.
وی، مناطق هزار جریب بهشهر، نکا، پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه و منطقه حفاظت شده البرز مرکزی در نوشهر، چالوس و نور با ۲۹۰ هزار هکتار را از مهم‌ترین زیستگاه‌های مرال در مازندران عنوان کرد و گفت که پراکنش این گونه ارزشمند در ارتفاعات چالوس و کلاردشت، کجور نوشهر و نور در مقایسه با دیگر مناطق بیشتر است.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل محیط زیست مازندران، برآورد جمعیتی از گونه‌های مرال این استان طبق آخرین سرشماری را بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ راس اعلام کرد و گفت که کار تکثیر مرال مازندران در پناهگاه سمسکنده ساری و چال‌دره تنکابن در حال انجام است.
ربیعی با بیان اینکه پناهگاه حیات وحش سمسکنده در سال‌های اخیر در راستای حفاظت از مرال‌ها عملکرد بسیار موفقی داشته است، افزود: برنامه حفاظت از مرال‌ها در این پناهگاه‌ها با تدابیر سختگیرانه تر و به صورت شبانه روزی در فصل زایش اجرایی می شود.
استقرار ۳۰ چادر در مناطق حفاظت شده
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست مازندران نیز در گفت و گویی از استقرار ۳۰ دستگاه چادر در راستای حفاظت از مرال‌ها در مناطق حساس خبرداد و گفت که در هر چادر سه محیط بان مستقر می‌شوند و کار رصد و پیمایش منطقه را بر عهده دارند.
مسلم آهنگری مدت استقرار محیط بانان در این چادرها را حدود یک ماه اعلام کرد و افزود: محیط بانان به صورت رسمی از ۱۵ شهریور ماه به این مناطق اعزام و تا ۱۵ مهرماه با پایان یافتن فصل گاوبانگی در آن منطقه حضوری مستمر دارند.
وی با تاکید بر این که در دوره گاوبانگی باید آرامش در طبیعت برقرار شود تا شاهد زاد و ولد بهتر مرال‌ها بود، از جنگل نشینان خواست تا در این مدت از ورود به مناطق حفاظتی به خصوص مناطقی که مرال‌ها به سر می برند خودداری کنند.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست مازندران گفت : دوره گاوبانگی مرال یک ماه در سال و محدود است و در این مدت نیاز به همکاری مردم با محیط‌بانان داریم.
کارزار بومی برای حفاظت از گاوبانگی
محمدعلی یکتانیک، کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه چند سال پی در پی در استان مازندران در ۳ محدوده کیاسر، سوادکوه و آمل کارزارهایی توسط بومی‌های استان تشکیل می‌شود که هدف‌شان حفاظت از گوزن‌های قرمز است، می‌گوید: «در این موسم خاص، یعنی از نیمه شهریور تا پایان مهرماه، گوزن‌های نر زندگی انفرادی و قلمروهایی تشکیل می‌دهند. آنها با ایجاد صداهای خیلی بلند که به‌عنوان گاوبانگ شناخته می‌شود، سعی می‌کنند قلمرو خود را تعیین و حفظ کنند. در این قلمروها نرها با یکدیگر مبارزه می‌کنند و در نهایت نر پیروز، می‌تواند مراحل تولیدمثل را آغاز کند.»
او ادامه می‌دهد: «این فصل، مقطع بسیار حساسی برای گوزن‌ها محسوب می‌شود. آنها باید بتوانند تولیدمثل‌کنند. اگر به هر دلیلی امنیت و آرامش گوزن‌ها در فصل گاوبانگی حفظ نشود، تولیدمثل گوزن‌ها انجام نمی‌شود و یک سال تکثیر این گونه باارزش به تأخیر می‌افتد.»
به‌گفته یکتانیک، گوزن‌های نر به واسطه صدایی که در این فصل ایجاد می‌کنند، موقعیتشان را اطلاع می‌دهند. این کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه فقط مسئله شکار غیرمجاز نیست و عوامل دیگری گوزن قرمز را تهدید می‌کنند، می‌گوید: «ورود گردشگران به منطقه، چرای دام و هرگونه ایجاد ناامنی در فصل گاوبانگی، بقای گوزن‌های قرمز را بیش از پیش تهدید می‌کند.»
امیدواری زیر سایه انقراض
یکتانیک آخرین وضعیت گوزن‌های ایران را اینطور شرح می‌دهد: «در کشور ۳گونه گوزن داریم؛ گوزن زرد، مرال (گوزن قرمز) و شوکا. گوزن زرد کمیاب‌ترین گونه گوزن در جهان است و متأسفانه در طبیعت ایران به کلی منقرض شده و تنها چند رأس به‌صورت اسارت نگهداری می‌شوند. در مورد جمعیت گوزن‌های قرمز هم اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما با توجه به فعالیتی که در این زمینه دارم، تصور نمی‌کنم جمعیت گوزن‌های قرمز در کل جنگل‌های کشور به هزار رأس برسد. آمارها بسیار نگران‌کننده است. وقتی جنگل‌های کشور نسبت به ۴ دهه گذشته یک‌نهم شده‌اند، پس تکلیف جمعیت حیات وحش کشور نیز مشخص است»
