تیرنگ: پوریا دهقان :
استان مازندران به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور، سالانه سهم قابل‌توجهی از تولیدات زراعی، باغی و دامی کشور را تأمین می‌کند. اما در سایه این تولید پرحجم، واقعیتی نگران‌کننده در حال ریشه‌دواندن است: مصرف بی‌رویه و کنترل‌نشده کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی.
آنچه روزگاری تضمین رشد محصول تلقی می‌شد، امروز به تهدیدی جدی برای سلامت خاک، منابع آبی، محیط زیست و حتی سلامت انسان بدل
✓ روایت کشاورزان
علی‌اکبر نوری، کشاورز باسابقه اهل بابل، درباره دلیل استفاده بالای سموم می‌گوید: «اگر از سمت استفاده نکنیم، آفت همه محصول را می‌برد. بازار هم برنج سالم و یک‌دست می‌خواهد. مجبوریم مصرف کنیم؛ چون جایگزین نداریم.»
او تاکید می‌کند که راهکارهای ارگانیک یا کودهای زیستی هم یا گران هستند یا آموزش درستی درباره استفاده‌شان ندیده‌اند.
این دیدگاه در میان بسیاری از کشاورزان استان مشترک است.
✓ تهدید خاموش: خاک، آب، انسان
کارشناسان محیط زیست معتقدند که مصرف بی‌رویه کودهای نیتروژنه و فسفاته موجب افزایش شوری خاک، کاهش حاصلخیزی طبیعی، آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی، و ورود نیترات به منابع آب آشامیدنی می‌شود.
از سوی دیگر، باقی‌مانده سموم کشاورزی در میوه و سبزیجات، به گفته متخصصان تغذیه، می‌تواند منجر به بیماری‌های گوارشی، و حتی سرطان‌های خاص شود؛ به‌ویژه در کودکان و زنان باردار که گروه‌های پرخطر تلقی می‌شوند.
✓ کارشناسان چه می‌گویند؟
حنیف رضا گلزار کارشناس ارشد خاک و آب در گفت‌وگو با ما با بیان اینکه این‌طور نمی‌توانیم بگوییم که کجای مازندران دچار آلودگی خاک بیشتر و کجا دارای آلودگی کمتر است، گفت: دلیل آن این است که مطالعاتی انجام نشده که مشخص کند پراکنش آلودگی‌های مازندران چطور است؛ در ابتدا باید آلودگی را تعریف کنیم.
وی با بیان اینکه باید مشخص شود چه نوع آلودگی را در نظر داریم، گفت: این مطالعات در هیچ کجا انجام نشده و محدود به مازندران نیست.
این فعال محیط زیستی با بیان اینکه در استان‌های شمالی مشکلی که با آن روبرو هستیم در دو بخش تعریف می‌شود آلودگی‌های ناشی از نهاده‌های کشاورزی، پسماند، آفت کش و سموم و دیگری منابع آب، اعم از آب‌های سطحی و غیره که ناشی از دفع غیر استاندارد پسماند است، ادامه داد: کشاورزی امروزه بدون استفاده از سموم کشاورزی و آفت کش‌ها غیر قابل تصور است منتهی مسئله در خصوص کود و نوع کود و زمان و مقداری که استفاده می‌شود و نحوه مصرف است که می‌تواند مؤثر باشد.
✓نفوذ کودهایی با طعم سرطان در خاک
وی ادامه داد: متأسفانه چون بخش عمده‌ای از مواد کودی هم در کشور و هم در استان مازندران بدون ارزیابی لازم استفاده می‌شود و دچار بد مصرفی هستیم (یعنی چون مصرف کود بر مبنای تشخیص خود کشاورز و در نهایت فروشنده انجام می‌شود و کارشناسان خبره تغذیه گیاه و حاصلخیزی خاک نقش ندارند) بنابراین بخش عمده مواد کودی که در استان مصرف می‌شود نامتوازن است.
وی افزود: زمانی که کود بیشتری توسط کشاورزان مصرف شود قطعاً باید منتظر آلودگی‌های خاکی نیز باشیم چون تمامی عناصر خاک تحت تأثیر این کودها قرار می‌گیرند.
گلزار گفت: از بین کودهای شیمیایی کود اوره که پر مصرف ترین کود شیمیایی در بخش کشاورزی استان بوده و کودهای فسفاته مخصوصاً سوپر فسفات ۳ که تأمین کننده فسفر است بیشترین ضریب آلایندگی را دارند به این دلیل که کود اوره تأمین کننده نیتروژن است حلالیت بالایی در آب دارد و وقتی استفاده می‌شود هرکجا آب حرکت می‌کند این آلایندگی را با خودش می‌برد.
وی گفت: اگر این کود مخلوط با خاک به رودخانه، تالاب و آب‌های زیر زمینی نفوذ کند، ازت یا نیتروژن مازاد را با خودش جابه جا می‌کند که مهم‌ترین عامل ایجاد کننده سرطان به ویژه سرطان دستگاه گوارش و معده است.
✓ راهکارها؛ از آموزش تا حمایت
برای عبور از این بحران پنهان اما عمیق، مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ ضروری است:
1. تقویت نظام آموزش کشاورزی پایدار در روستاها
2. توسعه شرکت‌های تولیدکننده کودهای آلی و زیستی داخلی
3. اعمال نظارت بر فروش و توزیع سموم شیمیایی
4. ایجاد سامانه پایش سلامت خاک و محصولات کشاورزی
5. حمایت یارانه‌ای از کشاورزانی که به سمت کشاورزی سالم حرکت می‌کنند
6. استقرار کلینیک‌های گیاه‌پزشکی در مراکز دهستان‌ها
7. ایجاد مشوق برای صادرات محصولات سالم (برنج ارگانیک، سبزی بی‌سم)
✓ سخن پایانی: حفظ خاک، حفظ آینده
مازندران، با تمام نعمت‌های طبیعی‌اش، با چالش مصرف بی‌رویه سم و کود مواجه است که نه‌تنها امنیت غذایی بلکه سلامت نسل آینده و پایداری خاک و آب را به خطر می‌اندازد.
مدیریت مصرف این مواد، نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی و ملی است.
فرصت چندانی باقی نمانده؛ زمین دیگر توان تحمل این‌همه فشار شیمیایی را ندارد.
