زندگی پر بار و تراژیک کریم ساعی؛ بنیان‌گذار جنگل‌بانی نوین ایران
زندگی پر بار و تراژیک کریم ساعی؛ بنیان‌گذار جنگل‌بانی نوین ایران
چهارم دی‌ماه سالگرد یک فاجعه در تاریخ جنگل‌بانی کشور است. در این روز و در سال 1331 خورشیدی کریم ساعی بنیان‌گذار جنگل‌بانی نوین ایران در یک سانحه هوایی در گذشت.

 

تیرنگ، شاهرخ جباری ارفعی، کارشناس ارشد امور جنگل:

چهارم دی‌ماه سالگرد یک فاجعه در تاریخ جنگل‌بانی کشور است. در این روز و در سال 1331 خورشیدی کریم ساعی بنیان‌گذار جنگل‌بانی نوین ایران در یک سانحه هوایی در گذشت.
حدود صد سال قبل هفتاد درصد جنگل‌های شمال به خان‌ها یا روستاییان تعلق داشت؛ حدود بیست درصد خالصه و مربوط به دربار بود؛ کمتر از پنج درصد را هم جنگل‌های وقفی تشکیل می‌داد. (جنگل‌ها و مراتع کشور در سال 1341 ملی اعلام شد(
در آن سال‌ها: روستاییان داخل و حاشیه جنگل‌های شمال کشور، آن را از درخت پاک‌تراشی کرده و به زمین زراعتی تبدیل می‌کردند. آنها این کار را آباد کردن جنگل می‌نامیدند؛ هنوز هم در بعضی روستاهای شمال به جنگل خرابه می‌گویند.
زغال‌گیری حرفه دیگری بود که رواج داشت آن هم به بدترین شیوه و قطع یک‌سره همه درختان جنگل؛ خوشبختانه به علت شرایط مساعد آب و هوایی و حاصل‌خیز بودن خاک دوباره در بعضی مناطق جنگل‌های جوانی به صورت خودرو جایگزین شده است.
مسئله دیگر وابستگی جنگل نشینان به جنگل بود؛ آنها نیازهای چوبی خود را برای انرژی و ساختمان سازی از جنگل تامین می‌کردند. علاوه بر آن برای محصور کردن مزارع و ساخت وسایل کار و زندگی هم به چوب و جنگل وابسته بودند. هزاران دام‌سرا در داخل جنگل مربوط به دامداران جنگل نشین وجود داشت که هنوز هم دارد!
آتش سوزی بلای دیگری بود که دامن‌گیر جنگل‌ها می‌شد. این جنگل‌ها روزها می‌سوخت تا با رسیدن به رودخانه یا صخره یا بارش باران مهار می‌شد.
بر این اوضاع قرارداد خارجی‌ها را هم باید افزود که بهترین درختان جنگل‌های شمال مانند شمشاد، بلوط و گردو را قطع کرده به خارج حمل می‌کردند.
اقدامات دولت اما بسیار ابتدایی و ناکافی بود. در سال 1297 خورشیدی دولت تیمی سه نفره را مامور نقشه برداری از جنگل و تفکیک جنگل‌های خالصه و خصوصی کرد اما به علت اوضاع نامناسب شمال این اقدام ناتمام ماند. در دهه اول قرن چهاردهم شمسی اقداماتی چون به کارگیری کارشناسان خارجی تشکیل سازمان اولیه جنگل در چند شهر شمالی، به کارگیری جنگلبان و مامور حفاظت از جنگل انجام و مصوباتی در باره حفاظت از جنگل از تصویب دولت گذشت تا اینکه در سال 1313 خورشیدی این تشکیلات منحل و اداره جنگل‌ها به اداره املاک سپرده شد.
در چنین زمینه و زمانه‌ای بود که جوانی به نام کریم ساعی برای نجات جنگل‌های شمال و کشور بروز و ظهور یافت. وی یکی از جوانانی که در این سال‌ها از طرف دولت برای تحصیلات عالی به خارج اعزام شده بود؛ این جوان مشهدی که در ایران تا رده دیپلم کشاورزی خوانده بود در فرانسه در رشته جنگل تحصیل کرد و پس از اخذ مدرک مهندسی به آمریکا عزیمت و دوره فوق لیسانس خود را در رشته آمار جنگل در این کشور و در سال 1316 به پایان رساند.
کریم ساعی در سال 1317 به استخدام دولت درآمد و با تنها 14 سال خدمت در دستگاه دولتی منشا خدمات بی نظیر و غیر قابل وصفی شد.
وی در سال 1318 موفق شد اداره کل جنگل‌ها را در تشکیلات دولتی بنیان گذاری نماید. محمدحسین جزیره‌ای چهره ماندگار منابع طبیعی ایران ساعی را بنیان‌گذار جنگل‌بانی نوین ایران و این سال را آغاز آن می‌دانست.
ساعی در سال 1321 نشریه ای منتشر کرد به نام شمه‌ای در باره جنگل‌های ایران تا نمایندگان مجلس با مطالعه آن با وضعیت جنگل آشنا شده و نخستین قانون مربوط به جنگل را در مجلس شورای ملی به تصویب برسانند ).تقریبا مشابه همان کاری که اینک مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی انجام می‌دهد(
در همین سال و به پیشنهاد ساعی رشته جنگل در دانشکده کشاورزی کرج ایجاد و وی نیز تدریس تعدادی از واحدهای درسی را به عهده گرفت.
ساعی در سال 1327 موفق شد تشکیلات جنگل‌بانی را ارتقاء داده و سازمانی مستقل به نام بنگاه جنگل‌ها را به تصویب دولت برساند. این بنگاه بعدها به سازمان جنگل‌بانی تبدیل و هم اینک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری نام دارد.
گذشته از تشکیلات و قانون، خدمت دیگر ساعی در زمینه دانش جنگل‌بانی بود. وی نخستین کتاب علوم جنگل کشور را با عنوان جنگل شناسی منتشر کرد و در پی ایجاد آموزشگاهی مخصوص این رشته بود که این آرزوی او چند سال بعد از درگذشت‌اش با تاسیس آموزشگاه عالی جنگل و مرتع گرگان جامه عمل به خود پوشید.
ساعی، تنها دانشمند و دولت‌مرد نبود بلکه فردی عمل‌گرا بود. درخت‌کاری تپه‌های اطراف تهران از دیگر اقدامات ساعی بود که پارک ساعی در خیابان ولیعصر تهران باقی‌مانده‌ای از این درخت‌کاری‌هاست. ایستگاه اتوبوس نزدیک پارک جنگل ساعی نام دارد.
ایجاد نهالستان در شمال کشور و جنگل‌کاری از دیگر اقدامات این مرد استثنایی بود.

متاسفانه داس اجل مهلت ادامه خدمت‌گذاری به این فرزند برومند ایران را نداد. هواپیمایی که ساعی در آن از شیراز به تهران می‌آمد؛ در 4 شهریور 1331 در حوالی کرج سقوط کرد و زندگی این مرد بزرگ به نحو تراژیکی به پایان رسید. آرامگاه این فرزند ساعی وطن در محوطه دانشکده منابع طبیعی کرج قرار دارد.
روحش شاد و یادش همواره گرامی و پر رهرو باد.