تیرنگ نیوز: اقتصاد بر پایه دانش یا اقتصاد دانش بنیان را با تعاریف مختلفی بیان می کنند ولی به صورت کلی به روشی از تولید که برای خلق ثروت از متد دانشی استفاده گردد و سرمایه های به کار گرفته شده در صنایع با محوریت علم و فناوری باشد را اقتصاد دانش بنیان می نامند و در این نوع اقتصاد، کلید اصلی رشد اقتصادی، مبتنی بر دانش و علم و فناوری است. در واقع در این تعریف اعتماد بیشتر بر پایه علم استوار است تا حضور فیزیکی.
🔹تعریف اقتصاد دانش بنیان
در مدلهای سنتی فعالیت اقتصادی شامل عوامل اصلی تولید، زمین، نیروی کار، سرمایه و کارآفرینی است. اقتصاد دانش بنیان برای گسترش دامنه نیروی کار از تولید کالاها در خط مونتاژ تا انعطاف پذیری بیشتر در طراحی، ساخت و اجرای ایده های تجاری مهم موثر است.
برای درک صحیح تر اقتصاد دانش محور و تمایزهای اساسی آن با دیگر عناوین اقتصادی باید از زیرساخت های تولید در آنها بهره برد.
طبیعتا تحقق و شکل‌گیری اقتصاد دانشبنیان در عصر پرشتاب کنونی که کارآفرینی مبتنی بر فناوری و به دنبال آن کسب و کارهای دانشبنیان موتور رشد اقتصادی محسوب می‌شود، به اشتغال پایدار فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها کمک بسزایی خواهد کرد. در این حوزه اقتصاد، نوآوران، صاحبان فکر و طراحان کسب و کار دانش بنیان، سرمایه‌های اصلی، موضوع فن‌آفرینی محسوب می‌شوند تا با ایجاد شرکت دانش بنیان سهم قابل توجهی در توسعه صنایع با فناوری های برتر و ایجاد اشتغال برای دانش‌آموختگان دانشگاهی فراهم کنند.
محور اصلی تولید در اقتصاد دانش بنیان بر پایه دانش، فناوری، مهارت و یادگیری می باشد؛ در اقتصاد نوع صنعتی مواد خام اولیه و انرژی شامل برق، منابع آبی و گاز و در اقتصاد از نوع کشاورزی زمین های زراعتی، شرایط آب و هوایی منطقه و …جزو زیرساخت و محورهای اصلی تولید محسوب می شوند که در مقایسه با اقتصاد دانش بنیان ارزش افزوده بسیار کمتری ایجاد می کنند.
بر اساس تحقیق بانک جهانی میزان برگشت سرمایه در بخش کشاورزی ۳۰ درصد، در بخش صنعتی بیش از ۵۰ درصد و در بخش خدماتی که زیربنای کسب و کارهای دانش بنیان به شمار می رود در حدود ۱۰۰ درصد گزارش شده است.
اعضای کمیسیون اقتصادی مجمع همکاری های اقتصادی آسیا_اقیانوسیه برای تعریف اقتصاد دانش بنیان بر این باورند که تولید، توزیع و کاربرد دانش، عامل و محرک اصلی رشد اقتصادی و تولید ثروت و اشتغال در همه صنایع می باشد. به زبان ساده تر آن دسته از صنایعی که سرمایه گذاری های کلانی در زمینه نوآوری و اختراعات نوین دارند را صنایع دانش بنیان می نامند. علی رغم باور عموم، در اقتصاد دانش بنیان تنها از فناوری های مدرن و سطح بالا استفاده نمی شود و با در نظر گرفتن نیازهای صنعت و کسب و کار، از علم و دانش در جهت رسیدن به هدف های جوامع استفاده می کنند.
🔸نمودهای اقتصاد دانش بنیان
در سال های اخیر با انتخاب شعارهای کسب و کار محور در راستای اهداف اقتصادی دولت، و در ادمه نامگذاری سال های تولید و حمایت از کالاهای ملی انتظار می رود با تکیه بر اقتصاد دانش بنیان به سوی جهش تولید و پررنگ تر شدن هرچه بیشتر سهم تولید و توسعه در سایه حمایت از محصول داخلی انجام گیرد.
در همین راستا توسعه فن بازار ها، حمایت از تولیدات دانش بنیان، رشد کارآفرینی مبتنی بر شبکه علمی، سرمایه گذاری در بخش استارتاپ ها و مراکز نوآوری و علمی پژوهشی می تواند زمینه ساز ارتقای اقتصادی علمی کشور در آینده نزدیک باشد. شرکت های دانش محور و موسسات غیردواتی نظیر ان جی او های علمی-اقتصادی و بعضا اجتماعی، که ماده خام آنها برای پیشرفت اقتصادی و افزایش سرمایه، دانش می باشد برای نیل به اهداف متمرکز نیازمند تولید محصول بیشتر و با ارزش افزوده بالاتر هستند.
بنابراین با توجه به اهمیت و ارزش سرمایه های اقتصادی و منابع زیرزمینی مثل نفت و گاز و … سرمایه های اصلی یک کشور اقتصاد دانش بنیان و دارا بودن جوانان مستعد، نخبه و تاثیرگذار در یک جامعه می باشد.
موضوعاتی از جمله لزوم تجاری سازی فعالیت های پژوهش و توسعه، سیاستگذاری منطقه ای و بین منطقه ای توسعه دانش بنیان، توسعه زیرساخت و خدمات دولت الکترونیک و غیره، از کاستی ها و کمبودهای سیاست های کنونی توسعه دانش بنیان در کشور هستند.
انواع دانش عبارتند از:
دانش آشکار: اعداد و ارقام واقعی و داده ها.
دانش ضمنی: نحوه کار، تجربه، داوری، شهود، نحوه برخورد با افراد.
مدارک تحصیلی نشانه دانش صریح شخص و تا حدودی دانش ضمنی است. اما بخش بزرگی از اقتصاد دانش بنیان از طریق یادگیری از طریق مدرنیته حاصل می شود و خارج از محدوده آموزش سنتی است.
🔹تاریخچه اقتصاد دانش بنیان
آدام اسمیت پدر علم اقتصاد نوین در قرن هجدهم میلادی روشی را برای افزایش سرمایه اقتصادی بر وایه روش های علمی بیان کرد. او هیچگاه نمی دانست روش ارائه شده توسط وی زمانی در سطر علوم اقتصادی و راهکاری برای خروج از بحران کشورهای در حال توسعه قرار می گیرد. در واقع او آتش اقتصاد دانش بنیان را روشن کرد و مشعل را بدست مایک مندل داد تا مایک هم با مطاعه بر روی اقتصاد انگلیس و برخی از کشورهای مدرن اروپایی به این باور برسد که اقتصاد نوظهور دانش محور پایه پیشرفت اروپا خواهد بود. مایک ثابت کرد تورم این اقتصاد بسیار کمتر از اقتصاد صنعتی و بازدهی سرمایه آن نیز بیشتر از آنچه گفته می شود است. بنابراین تمام اروپا باید به سمت تولید علم و از آن طریق تولید ثروت و کارآفرینی برای مجامع پیش بروند. چنین اقتصادی نه تنها قابل کپی برداری نیست بلکه هیچ کشوری بجز مبدا آن منتفع نمی شود مگر با مجوز کشور صاحب دانش که این امر نیز منشا ارزش گذاری و ایجاد ارزش افزوده بیشتر خواهد شد. اقتصاد دانش بنیان قادر است مرزهای جغرافیایی را درنوردد و خیلی زود راهی مراکز علمی دنیا شود. سرمایه گذاری در این بخش دارای ریسک کمتر و برگشت سریعتر خواهد بود.
🔹مشخصات اقتصاد دانش بنیان
اقتصاد نفعی (نوآوری، فناوری و علمی) و اقتصاد دیجیتالی عناوین دیگری هستند که برای وضعیت اقتصاد معاصر جهانی مورد استفاده قرار می گیرند. ارتقای بسیار تأثیر گذار دانش در سال های اخیر، به عنوان عامل اصلی تولید به ویژه در صنایع جدید و دانش بنیان و نیز عامل مؤثر بر افزایش بهره وری کلی عوامل تولید، در نظریه پردازی در حوزه اقتصاد دانش بنیان مهم بوده است. به لحاظ تاریخی، تأثیر دانش در تولید و اقتصاد، در دهه ها و سده های اخیر مورد توجه متفکران بزرگ اقتصادی در مکاتب مختلف بوده است، اما توسعه شتابنده فناوری اطلاعات و ارتباطات، سایر علوم جدید و جهانی شدن اقتصاد، موجب رشد و تأثیر بسیار آن در اقتصاد کنونی و نظریه پردازی در این شاخه علمی شده است.
برخی از مشخصات اقتصاد دانش بنیان عبارتند از:
۱- ازدیاد منابع: برخلاف سایر اقتصادهای ارزشی، در اقتصاد دانش بنیان چون همواره علم و دانش به عنوان محور اصلی این اقتصاد، بشمار می روند به موازات افزایش مصرف، رشد کرده و می توانند دائما مورد مصرف قرار گیرند.
۲- کنترل قیمت: دانش موجود در محصولات و خدماتي كه از لحاظ محتواي دانشي غني ترند، تعيين كننده قيمت محصولات مشابهي است كه داراي دانش كمتري هستند.
۳- تبدیل دانش به ثروت: در جهان امروز برای خرید و فروش دانش بازارهای مجازی وجود دارد که صاحبان دانش به شکل شبه انحصاری دانش خود را برای فروش و مبادله در معرض دید خریدار قرار می دهند.
۴- وابستگی ارزش محصول به شرايط افراد: یک دانش یا فکر خاص، در شرایط مختلف (زمان، مکان) و براي افراد مختلف دارای ارزش و اهمیت متفاوتي خواهد بود.
۵- بازاریابی هدفمند: دانش به نقاطی که تقاضا براي علم و اطلاعات بالاتر و موانع کمتری در مقابل آن باشد، نفوذ کرده و تاثير بیشتری مي گذارد و ثروت بیشتری خلق می کند.
۶- ارزش مادام العمر: پایداری اقتصاد دانش بنیان به مجموعه اي از نظام ها و فرآيندهاي دانشي جامعه وابسته بوده درحالیکه دانش انفرادي موجود در مغز افراد به راحتي قابل زوال و ازبين رفتن است.
۷- عدم وابستگی به مکان و زمان: با ظهور بازارها و سازمان هاي مجازي، محل فعالیت اهمیت چندانی نداشته و آنچه مهم است سرعت عمل و دسترسي به تمام نقاط جهان می باشد.
۸- بی وزنی: در جهانی که نماد هاي اقتصاد های فیزیکی، كارخانه هاي سیمان، شیر، خودرو سازی و دفاتر مستقر در برج هاست، نماد های اقتصاد دانش بنیان عموما شامل ایده، دانش و فکر می باشد و ارزش در این اقتصاد معمولا غير قابل لمس و به صورت فکر می باشد.
بانـک جهـانی چارچوب مشخصی را بـا عنـوان دانـش بـراي توسـعه در چهـار پایـه اقتصـادی دانش بنیان بیان کرده است. این موارد به شرح ذیل است:
- انگیزش اقتصادهاي کـه در آن نهادهـا و سیاسـت هـاي خـوب اقتصـادي موجب پویایی و تخصیص کارایی منابع را فراهم می کنند، خلاقیت را تشـویق مـی کننـد و براي خلق، انتشار و استفاده از دانش موجود به صورت کارا ایجاد انگیزه می کنند.
- نیروي کار تحصیلکرده و ماهر که قادرند به طور دائم مهارت هاي خـود را بـراي خلـق و استفاده از دانش ارتقا و تطبیق دهند.
- یک نظام نوآوري کارآمد براي بنگاه ها، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه هـا، مشـاوران و دیگـر سازمان هایی که می تواند با انقلاب دانش محور رشد کنند، از ذخیره در حال رشد دانـش جهـانی استفاده کنند و با همانندسازي و تطبیق از آن براي رفع نیازهاي محلی خود استفاده کنند.
- یک زیرساخت مدرن و دقیق اطلاعاتی که بتواند ارتباطات، انتشار و پردازش اطلاعات و دانش را به نحو کارآمدي فراهم کند.
🔸اثرات اقتصاد دانش بنیان
در دنیای مدرن امروز با توجه به افزایش بهره وری اقتصاد دانش محور دولت ها سعی در توسعه و باورپذیری اقتصاد دانش بنیان دارند تا در سایر حوزه های اجتماعی و فرهنگی نیز پیشرفت کنند.
از آنجا که هر یک از ارکان اقتصاد دانش بنیان موجب افزایش عملکرد تولید، افزایش بهره وری و افزایش تولیدات داخلی می شوند و پیامد گسترش دانش در اقتصاد، موجب تغییرات اساسی و کارامد در فناوری و بهبود بهره وری موجب کاهش قیمت ها، افزایش درآمدها و درنتیجه کاهش تورم می شود. با توجه به اینکه در ایران نیز همیشه با دو معضل مهم یعنی تورم مزمن و بهره وری پایین مواجه هستیم، دولت مردان می توانند با حمایت بیشتر و تسهیل شرایط، از اقتصاد دانش بنیان بر محور جوانان و نخبگان در افزایش اعتلای فرهنی و اقتصادی جامعه بیش از گذشته پیشگام باشند.
- نویسنده : روزبه مفیدیان مشاور بنیاد نخبگان مازندران
