تیرنگ:
استان مازندران، یکی از استان‌های شمالی ایران، با طبیعتی سرسبز و منابع آبی فراوان، طی سال‌های اخیر با بحرانی جدی و بی‌سابقه مواجه شده است: کم‌آبی. این بحران که تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تغییرات اقلیمی، مدیریت نادرست منابع آب و فعالیت‌های انسانی قرار دارد، نه تنها سلامت محیط زیست را تهدید می‌کند، بلکه امنیت غذایی، معیشت کشاورزان و حتی زندگی روزمره مردم استان را با چالشهای بزرگ مواجه ساخته است.
✓وضعیت طبیعی و اقلیمی مازندران
مازندران به دلیل قرارگیری در حاشیه دریای خزر و داشتن جنگل‌های پهناور و منابع آبی فراوان، یکی از مناطق پربارش و خوش‌آب‌وهوای کشور است. میانگین بارندگی سالانه این استان بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌متر متغیر است و رودخانه‌ها و چشمه‌های متعدد از کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرند. این شرایط اقلیمی باعث شده مازندران به قطب اصلی کشاورزی، به‌خصوص کشت برنج، تبدیل شود.
اما در دهه‌های اخیر، تغییرات اقلیمی نظیر افزایش دمای هوا، کاهش بارندگی و نوسانات نامنظم آب و هوا، موجب کاهش منابع آبی استان شده است.
✓ عوامل انسانی و نقش مدیریت منابع آب
کم‌آبی در مازندران تنها ناشی از تغییرات اقلیمی نیست، بلکه فعالیت‌های انسانی نقش مهمی در تشدید این بحران داشته‌اند. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها، تخریب جنگل‌ها و مراتع که به عنوان منابع طبیعی حفظ رطوبت و آب‌های سطحی عمل می‌کنند، از جمله این عوامل هستند.
همچنین کشاورزی سنتی در استان که به مصرف بالای آب نیاز دارد، به بحران کم‌آبی دامن زده است. کشت برنج سنتی که نیاز آبی زیادی دارد، در حالی ادامه دارد که منابع آب استان کاهش یافته و امکان تأمین آب کافی برای کشاورزان محدود شده است. این مسئله باعث شده در برخی مناطق مازندران کشاورزان به ناچار سطح زیرکشت را کاهش دهند یا از کشت دوم که معمولاً در تابستان انجام می‌شود صرف‌نظر کنند.
✓ تأثیرات بحران کم‌آبی بر کشاورزی و معیشت مردم
مازندران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید برنج ایران، وابستگی زیادی به منابع آب دارد. کاهش آب باعث کاهش سطح زیرکشت و در نتیجه کاهش تولید برنج شده است. این موضوع علاوه بر تهدید امنیت غذایی، مشکلات اقتصادی زیادی برای کشاورزان و جوامع محلی به وجود آورده است. بسیاری از کشاورزان به دلیل کمبود آب و عدم بازدهی مطلوب، به سمت مهاجرت به شهرها و یا تغییر شغل روی آورده‌اند که این موضوع خود موجب تغییرات جمعیتی و کاهش نیروی کار در بخش کشاورزی استان شده است.
کم‌آبی همچنین باعث کاهش کیفیت محصولات کشاورزی شده است. کاهش آب به گیاهان اجازه رشد کامل و سالم را نمی‌دهد و نهایتاً به کاهش عملکرد و کیفیت محصول منجر می‌شود.
✓ پیامدهای زیست‌محیطی و اکولوژیکی
کاهش منابع آبی و خشک شدن برخی رودخانه‌ها و تالاب‌ها، به شدت زیست‌بوم استان را تحت تاثیر قرار داده است. این وضعیت باعث کاهش تنوع زیستی شده و برخی گونه‌های گیاهی و جانوری بومی را در معرض خطر انقراض قرار داده است.
جنگل‌های هیرکانی که بخشی از میراث طبیعی مازندران هستند، با کمبود آب مواجه شده و در بعضی مناطق خشک‌سالی و آتش‌سوزی‌های مکرر موجب آسیب جدی به این منابع طبیعی شده‌اند. کاهش رطوبت خاک همچنین می‌تواند باعث فرسایش خاک و کاهش کیفیت آن برای کشت شود.
✓اقدامات دولت و نهادهای مسئول
با توجه به وخامت وضعیت کم‌آبی در مازندران، دولت و نهادهای مربوطه اقدامات متعددی را آغاز کرده‌اند. از جمله این اقدامات می‌توان به برنامه‌های مدیریت مصرف آب در کشاورزی، احداث سدهای جدید و تقویت زیرساخت‌های آبی اشاره کرد. همچنین پروژه‌های احیای منابع طبیعی و جنگل‌کاری در برخی مناطق به منظور حفظ و افزایش منابع آبی دنبال می‌شود.
وزارت نیرو و سازمان‌های مرتبط همچنین تلاش دارند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند سامانه‌های آبیاری تحت فشار، کشت ارقام کم‌آب‌بر و آموزش کشاورزان، مصرف آب در بخش کشاورزی را بهینه کنند.
✓ضرورت همکاری و آگاهی‌بخشی عمومی
بحران کم‌آبی در مازندران تنها با اقدامات دولت قابل حل نیست و نیازمند مشارکت فعال همه اقشار جامعه است. فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه آب، پرهیز از هدررفت منابع آبی در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی و همچنین حفظ محیط زیست و منابع طبیعی از وظایف همه مردم و مسئولان است.
آگاهی‌بخشی به مردم درباره اثرات کم‌آبی و روش‌های مقابله با آن، از طریق رسانه‌ها، مدارس و نهادهای فرهنگی اهمیت ویژه‌ای دارد. تنها با همکاری جمعی و عزم ملی می‌توان از شدت بحران کم‌آبی کاست و مازندران را به شرایط پایدار و متعادل بازگرداند.
✓سخن پایانی
بحران کم‌آبی در مازندران یک هشدار جدی است که نشانه‌های تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت در برخی بخش‌ها را به ما نشان می‌دهد. اگر چه شرایط بحرانی به نظر می‌رسد، اما با برنامه‌ریزی علمی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین و مشارکت فعال مردم، می‌توان از وخامت اوضاع جلوگیری کرد و آینده‌ای پایدار برای این استان سرسبز رقم زد.
