تیرنگ:
با شروع فصل برداشت برنج در استان مازندران، بار دیگر صدها هکتار از اراضی کشاورزی این خطه سرسبز، به صحنه آتش و دود تبدیل شده‌اند. آتش‌زدن بقایای کاه و کلش در مزارع، اگرچه سال‌هاست به‌عنوان یک سنت بین برخی کشاورزان رایج است، اما امروز این رفتار به یک بحران زیست‌محیطی بدل شده است.
مشاهدات خبرنگاران از مناطقی مانند بابل، ساری، آمل و جویبار، حاکی از آن است که دود ناشی از این اقدام، هوای شهرها را به‌شدت آلوده می‌کند.
✓ سنتی زیان‌بار با پیامدهای گسترده
اگرچه برخی کشاورزان از این روش به‌عنوان ساده‌ترین و سریع‌ترین راه پاکسازی زمین‌های کشاورزی یاد می‌کنند، اما کارشناسان بر این باورند که این اقدام عواقب جبران‌ناپذیری دارد.
✓فرسایش خاک و نابودی مواد آلی نتیجه سوزاندن کاه و کلش
امید دیوسالار، کارشناس مرکز جهاد کشاورزی رویان، ضمن قدردانی از زحمات کشاورزان در تولید و تأمین امنیت غذایی، به تشریح مضرات آتش زدن کاه و کلش پرداخت و با اشاره به باورهای سنتی و عدم آگاهی برخی کشاورزان از پیامدهای این عمل، تأکید کرد که آتش زدن بقایای گیاهی، نه‌تنها به از بین رفتن آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز کمک نمی‌کند، بلکه با نابودی مواد آلی خاک، کاهش نفوذپذیری و فرسایش خاک، خسارات جبران‌ناپذیری را به بار می‌آورد.
دیوسالار افزود: خاک، سرمایه ملی است و آتش زدن کاه برنج، در واقع آتش زدن ثروت است. این کار موجب فشرده شدن خاک، کاهش حاصلخیزی، کاهش تحمل گیاه در برابر آفات، بیماری‌ها و تنش‌های محیطی می‌شود و در نهایت، کاهش عملکرد را در پی دارد.
این کارشناس جهاد کشاورزی با اشاره به پیامدهای زیست‌محیطی آتش زدن کاه و کلش، تصریح کرد که مواد سمی ناشی از این عمل، باعث بروز بیماری‌های تنفسی و آلودگی هوا می‌شود.
وی همچنین یادآور شد که طبق قانون، سوزاندن بقایای گیاهی جرم محسوب می‌شود و با متخلفان برخورد خواهد شد.
محقق و پژوهشگر ارشد حوزه کشاورزی به برنجکاران مازندران در باره آتش زدن کاه و کلش مزارع هشدار داد و گفت: آتش زدن کاه و کلش به معنای سوزاندن خاک حاصلخیز است که بتدریج توان بارآوری زمین را کاهش می دهد و منافع درازمدت خود کشاورزان را با خطر مواجه می کند.
عبدالرحمان عرفانی افزود: آتش زدن کاه و کلش به هر بهانه ای که باشد نادرست است و با منافع بلند مدت خود کشاورز در تضاد است برای این که آتش علاوه بر این که عناصر اصلی خاک را از بین می برد، زمین را از بهترین و مهم ترین تغذیه کننده خاک یعنی کاه و کلش محروم می کند.
وی تاکید کرد: آتش زدن کاه و کلش شالیزارها به بهانه کشت دوم هم نادرست است برای این که به صورت سنتی بهترین روش کشت دوم پرورش ساقه ها برای به دست آوردن برنج «دونچ» است که سابقه ای به درازای شالیکاری در مازندران دارد و به صرفه و سالم هم است.
این پژوهشگر حوزه برنج توضیح داد: کشاورزانی که به روش پرورش ساقه کشت دوم انجام می دهند نه تنها برنج سالم تری به دست می آورند، بلکه با هزینه کمتر هم این کار را انجام می دهند ضمن این که با باقی گذاشتن کاه و کلش کشت دوم، باروری زمینشان را افزایش می دهند در حالی که کشت دوم به روش نشاء مجدد ضمن این که هزینه بر است، نیاز به خارج کردن کاه و کلش دارد که در حال حاضر کشاورزان راه چاره را سوزاندن می بینند و مهم تر این که مجبورند از کودشیمیایی و دیگر نهاده ها استفاده کنند که هزینه تولید را افزایش می دهد.
وی با اظهار این که تفاوت عملکرد شالیزار در روش پرورش دونوچ و نشاء دوباره چندان زیاد نیست، گفت : شاید کشاورزان فکر کنند که در نشاء دوباره شالیزار محصول بیشتری به دست می آورند، ولی واقعیت این است که با هزینه هایی که مجبورند انجام بدهند؛ از شخم و شیار مجدد تا خزانه گیری و هزینه های مربوط به نشاء و نهاده های مورد نیاز در خوشبینانه ترین حالت دستاوردشان تفاوتی با پرورش ساقه ندارد در حالی که اگر بدرستی حساب و کتاب کنند، حتی بدون آسیب هایی که به زمینشان از ناحیه آتش زدن کاه و کلش می رسد، شاید حتی به ضررشان باشد.
در روش پرورش ساقه یا دونوچ، کشاورزان بلافاصله پس از برداشت محصول با آبیاری دوباره شالیزاری و مراقبت و عمدتا با استفاده از حداقل کودشیمیایی و سم تا حدود یک دوم میزان کشت اول، محصول برداشت می کنند. در روش کشت دوباره با همه هزینه هایی که انجام می دهند در نهایت می توانند حداکثر تا دو سوم میزان کشت اول محصول برداشت کنند.
سوزاندن کاه و کلش، شخم و شیار، خزانه گیری، نشاء کاری، استفاده از کودهای شیمیایی و سموم بیشتر و گاهی تا سه برابر دونوچ از جمله هزینه های اضافی برای کشت به روش نشاء مجدد است. علاوه بر این تهدید سرمازدگی به خاطر طولانی شدن روند کشت و رسیدن برداشت به میانه فصل پاییز، هجوم آفت های غیرفصلی باز هم به خاطر تاخیر در کشت و کار و برداشت و همچنین کمبود آب در زمان کم آبی از تهدیدات مهم کشت به روش دوباره نشاء است.
✓کاه و کلش آفت پرور نیست
این محقق ارشد حوزه کشاورزی مازندران با تاکید بر این که کاه و کلش پس از پوسیدن در شالیزار، عامل تقویت کننده طبیعی خاک محسوب می شود، گفت: متاسفانه برخی از کشاورزان حتی با این که به دنبال کشت دوم نیستند بر اساس ادعاهای غیر علمی در سال های اخیر کاه و کلش شالیزارها را آتش می زنند و تلاش دارند تا از این طریق آفت کرم ساقه خوار را از مزارع خود برای سال آینده دور کنند.
عرفانی توضیح داد: کاه و کلش محلی برای جان پناه و یا آشیانه کرم ساقه خوار نیست و کشاورزان نباید به این بهانه کاه و کلش را آتش زده و زمینشان را از تغذیه طبیعی محروم کنند.
✓ گشت شبانه‌روزی برای مقابله با آتش زدن کاه و کلش در مازندران
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران گفت: برای جلوگیری و برخورد با متخلفان سوزاندن کاه و کلش در شالیزارهای استان با همکاری ماموران محیط زیست استان فعالیت گشت های شبانه روزی شروع شده است.
بابک مومنی با ذکر این نکته که محیط زیست از نظر قانونی اختیارات کارآمدی برای مقابله با آلوده کنندگان محیط زیست دارد و درواقع دست محیط زیست در این زمینه بازتر است، ادامه داد: از دهیاران و ریش سفیدان روستاهای استان تقاضا داریم برای جلوگیری از این اقدام خلاف با جهاد کشاورزی و محیط زیست همکاری کنند.
وی با بیان این که امروز تمامی کشاورزان برنجکار استان نسبت به عواقب و پیامدهای زیست محیطی به آتش کشیدن کاه و کلش آکاهی دارند در در این خصوص واحد ترویج نیز دوره های آموزشی را در روستاها برگزار کرده است تصریح کرد: از بزرگان روستاها تقاضا داریم با مردم محلی صحبت کرده و آنها را از آسیب زدن به شالیزارهای خود و زندگی دیگران منع کنند.
وی به افزایش کمباین های مجهز به دستگاه ساقه خردکن در مازندران اشاره کرد و توضیح داد :اگر چه هر سال با این روش میزان آتش زدن کاه و کلش در مزارع استان کاهش می یابد ولی همچنان شاهد این عمل خلاف قانون از سوی بعضی از شالیکاران در منطقه مرکزی استان که این روز ها سخت مشغول درو و با هدف انجام کشت دوم اقدام به آتش کشیدن کاه و کلش می کنند، هستیم.
✓راهکارهای جایگزین و چالش‌های اجرایی
اگرچه راهکارهای متعددی برای جایگزینی آتش‌سوزی در مزارع وجود دارد، اما هنوز بسیاری از کشاورزان به آنها دسترسی ندارند یا با آنها آشنا نیستند.
ـ استفاده از دستگاه‌های کاه‌خردکن:
این دستگاه‌ها بقایا را خرد کرده و به خاک برمی‌گردانند، که می‌تواند نقش کود سبز را ایفا کند.
ـ ارائه به دامداران:
برخی دامداران حاضرند بقایای برنج را برای تغذیه دام خریداری کنند، اما به دلیل نبود شبکه مناسب توزیع، این امکان کمتر اجرایی شده است.
✓سخن پایانی
اگرچه اقداماتی برای مقابله با آتش زدن کاه و کلش انجام شد اما
برای حل این بحران، نیاز به همکاری بین همه نهادهای مرتبط است:
قانون باید اجرا شود، کشاورز باید آموزش ببیند، تسهیلات باید در دسترس باشد.
