تیرنگ نیوز- روزبه مفیدیان*: ایران هفتمین کشور دنیا در زمینه داروسازی به شمار می آید که توانسته در دوران تحریم نیز صلابت و قدرت علمی و فناوری خود را به رخ جهانیان بکشد.
داروسازی یکی از رشته های پرطرفدار نه تنها در ایران بلکه در کل دنیا محسوب می شود. برخی از دانشجویان از طریق رشته تجربی و گذراندن حدود شش سال تحصیلی مدرک دکترای داروسازی را دریافت می کنند و عده معدودی نیز بصورت میان رشته ای از دوره تحصیلات تکمیلی مهندسی شیمی وارد رشته شیمی دارویی شده و بصورت تخصصی وارد چرخه ساخت دارو می شوند.
داروسازی؛ همان‌طور که از نامش پیداست، نقش بسزایی در رابطه با تولید، ساخت و بررسی وضعیت هر دارویی در بدن هر موجود زنده‌ای دارد. احتمالا، برای بسیاری از افراد، تحصیل در رشته داروسازی، صرفا به معنی کار در داروخانه است. هرچند این تصور، تا حدی درست و به واقعیت نزدیک است، اما همه آن نیست. بسیاری از دانش‌آموختگان رشته داروسازی، به عنوان مسئول فنی در داروخانه‌ها مشغول به کار می‌شوند، اما گروه دیگری نیز به خدمت در «پشت صحنه» داروخانه‌ها تمایل دارند. بخشی از این عده، کار در بخش‌های تحقیقاتی شرکت‌های دارویی را ترجیح می‌دهند و گروهی هم شخصا اقدام به تاسیس یک کارخانه دارویی و احداث خط تولیدهای جدیدی از محصولات دارویی یا آرایشی و بهداشتی می‌کنند.
در این میان، طیف گسترده‌ای از داروسازان نیز هستند که به پزشکان در زمینه انتخاب داروهای موثر، کمک می‌کنند، در سازمان‌ها و موسسات تصمیم‌گیرنده در بخش دارو، فعالیت دارند یا به عنوان مسئول نظارت فنی در کارخانه‌ها به ارائه خدمت می‌پردازند.
از جمله وظایف کسی که این رشته و حرفه را انتخاب کرده است، تبدیل و فرموله کردن یک ماده به قرص، شربت، کپسول و … است تا برای انسان قابل استفاده باشد.
عرضه دارو در جهان حالا به یک بازار پرسود و رونق مبدل شده است که اگر هر کشور نتواند در این حوزه روی پای خودش بلند شود، هزینه این اتکا به غیر، احتمالا منجر به خلق سونامی های متعدد خواهد شد! نیروی متخصص در این رشته می‌تواند مرزهای صادرات و واردات یک کشور را کم یا زیاد کند و با ارزآوری توسط یک داروی کاربردی، کشور را حتی در بحران‌های مالی حمایت کند. قطعا نقش هر جامعه‌ای یافتن افراد مستعد و علاقه‌مند در این حوزه است چنانجه در ایران، در هر دانشگاه برتری شاهد جذب این افراد هستیم و نتیجه‌اش را در حال حاضر شاهدیم.
صنعت جهانی داروسازی در سال ۲۰۱۷ به گردش مالی بی‌سابقه‌ای دست یافت که این رقم را ۱/۱ تریلیون دلار تخمین زده‌اند و پیش‌بینی کرده‌اند که تا سال ۲۰۲۰ این روند به ۱/۵ تریلیون دلار منتهی شود. با افزایش فشارها برای تولید داروهایی که نیاز جهانی روبه‌رشد به دارو را تأمین کند، شرکت‌های داروسازی بی‌وقفه در تلاش‌اند تا راه‌حل‌هایی هر چه نوآورانه‌تر و خارق‌العاده‌تر را برای مخاطبان خود به ارمغان بیاورند.
صنعت دارو صنعتی تحقیقات-محور است و سالانه تقریباً ۱۵۰ میلیارد دلار صرف تحقیق و توسعه در پروژه‌های مختلف دارویی می‌شود. از میان هزاران ترکیبی که تولید می‌شود، تنها درصد کمی تأیید می‌شوند و برای درمان یا بهبود کیفیت زندگی به دست بیماران و مصرف‌کنندگان می‌رسند. با این حال در سال ۲۰۱۷ تعداد زیادی داروی جدید در شرکت‌های دارویی سرتاسر دنیا تولید شد و به دست سازمان‌های مختلف به تأیید رسید. بخش بزرگی از این داروها به دست سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) بررسی شد که از این میان ۴۶ داروی جدید تأیید و تعداد داروهای ژنریک تأیید شده در حدود ۱۰۰۰ داروی ژنریک می باشد که با رکوردی جدید روبرو شد.
پنج شرکت از برترین ده شرکت داروسازی دنیا در ایالات متحده و بقیه در سوئیس، بریتانیا و فرانسه هستند. بزرگترین شرکت های داروسازی سال ۲۰۱۴ را بر اساس محاسبات نشریه فوربز از ارزش خالص بازار، دارایی ها، فروش و سود آنها معرفی کرده است.
شرکت امگن که در حوزه بیوفارماسی فعالیت می‌کند، در کالیفرنیا مستقر است و به تولید و توسعه‌ی راه‌حل‌های جدید درمان‌شناسی مشغول است و مطالعات و فعالیت‌های خود را بر بیماری‌های قلب و عروق، غدد، سلامت استخوان، اعصاب، کلیه و التهاب متمرکز ساخته است. این نخستین بار است که امگن به فهرست پروکلینیکال وارد شده است.
شرکت داروسازی آمریکایی فایزر در ماه می سال ۲۰۱۴ ارزش بازار ۲۰۴ میلیارد دلار و ارزش دارایی ۱۷۲ میلیارد دلار را ثبت کرد. این شرکت قدرتمند که محصولات بهداشتی متنوعی شامل داروها و واکسن های مولکول کوچک و داروها و واکسن های بیولوژیک انسانی و حیوانی و همچنین محصولات غذایی تولید می کند توانست رکورد فروش ۵۳ میلیارد دلار و سود ۲۲ میلیارد دلار را در سال ۲۰۱۳ به ثبت برساند. این شرکت تقریبا جزو اولین سازنده های واکسن کرونا نیز به شمار می آید که قطع به یقین درآمد هنگفتی از این نوآوری نصیب سهامدارانش خواهد کرد.
شرکت های سانوفی، هولدینگ روش، مرک اند کو، گلاسکو اسمیت کلاین، آسترازنکا، هوفمان لاروش، الی لی لی اند کو، ابوت لابراتوار و مکسون در رده های بعدی قرار دارند.
جایگاه جمهوری اسلامی ایران در دنیا
در حاضر حاضر ایران جزو ۷ کشور اول دنیا در حوزه داروسازی است و آمارهای بین المللی نشان می‌دهد که کشور ایران، قدرت نوپدید صنعت داروسازی در دنیا می باشد.
داروسازی یکی از صنایع بزرگ دنیا با رشد سالانه ۶ درصدی است؛ درآمد صنایع داروسازی دنیا از ۸۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ به ۱۲۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است و حتی پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳به ۱۵۰۰ میلیارد دلار برسد.
در ایران سرانه دارویی حدود ۷۵ دلار است که دلیل کم بودن نسبی سرانه هزینه دارو در ایران هم این است که ما عمدتاً داروهای عمومی را مصرف کرده و در کل، قیمت دارو در ایران نسبت به کشورهای منطقه پایین‌تر است.
یک‌پنجم هزینه‌های تحقیق و توسعه کل کسب و کارهای دنیا مربوط به داروسازی است که ۱۵ درصد درآمد فروش این صنعت، مجددا در تحقیق‌وتوسعه سرمایه‌گذاری می‌شود. نوآوری و بازاریابی دو چالش اصلی صنعت داروسازی است و شرکت‌هایی که در این دو حوزه توانمند باشند، موفق‌تر خواهند بود.
ایران از جمله قدرت‌های نوظهور در صنعت داروی دنیا است. ارزش بازار تولید داروی کشورمان امسال به ۳۵ هزار میلیارد تومان رسیده است چنانچه این صنعت در ۱۰سال اخیر به طور متوسط سالانه ۲۸ تا ۳۰ درصد رشد داشته و همین امر موجب درخشیدن ایران در این حوزه شده است؛ و اخیرا شاهد تولید واکسن ایرانی با همکاری متخصصان بین المللی شده است. اینکه چقدر این واکسن ها بر روی ویروس کرونا اثرگذاری دارد در طی زمان مشخص می شود اما همین امر نشان از توانایی بالقوه ایران در زمینه داروسازی دارد و توانایی نخبگان ایرانی را بیش از پیش نمایان می کند.
ایران در بحث خودکفایی تولید داروها به اذعان مسئولان امر به نرخ تولید داخلی ۹۷ درصد رسیده است. محمدرضا شانه ساز رئیس سازمان غذا و دارو می‌گوید: اینکه ۹۷ درصد دارو را خودمان در ایران تولید می‌کنیم اصلا افتخار کمی نیست. داروسازان در کشور جایگاه ویژه‌ای در رشد و ارتقای رتبه علمی کشور دارند و در بُعد تولید هم جایگاه داروسازی کشور درپرداختن و جامه عمل پوشاندن به سیاست‌های اقتصادی مقاومتی یک نقش برجسته و درخشانی دارد.
داروسازان جزو اولین کسانی‌اند که با ورود هر ویروس و بیماری در دنیا، برای مقابله با آن قدم بر می‌دارند مثل ویروس کرونا که همه داروسازان را برای تولید واکسن به تکاپو انداخته است و این بیانگر حس مسئولیت و توانمندی علمی است که سالها برای آن تلاش کرده اند.
گرچه می‌گویند که در تحریم‌ها دارو و غذا استثناء است، اما این حرف یک دروغ بزرگ است و اتفاقا برنامه‌ریزی شده است که تامین دارو و تجهیزات پزشکی مردم ایران به عنوان اولویت دشمن، دچار مشکل شود، اما توانمندی داروسازان کشورمان از این هدف شوم جلوگیری کرد.
برخی عمده مشکلات ما در حوزه تأمین دارو و تجهیزات پزشکی را موضوع نقل و انتقال پول می‌دانند، اما قضایا فراتر از این موضوع است؛ به طوری که برخی شرکت‌های داروسازی که سالها با ایران کار می‌کنند و در دوره قبلی تحریم‌ها نیز کارشان را با ایران ادامه می‌دادند، تحت فشار قرار می‌گیرند. برخی شرکت ها هم بیش از پنج دهه است که با ایران در حوزه تامین مواد اولیه کار می‌کنند، اما در حال حاضر با تأخیر فراوان، مواد اولیه ما را تامین می‌کنند.
اکنون ایران در زمینه تولید مواد اولیه دارویی ۶۰ درصد تولید دارد، و امیدواریم در کوتاه مدت بتوانیم تولید را به بیش از ۹۰ درصد برسانیم که بسیار اتفاق بزرگی خواهد بود. برخی از افرادی که آشنایی چندانی با علم داروسازی ندارند، همیشه موضوعی را به عنوان یک نقطه ضعف اعلام می‌کنند و می گویند وقتی مواد اولیه از خارج می‌آید شما چگونه داروسازی می‌کنید؟ که این حرف‌شان ناشی از نا آشنا بودن آنها با علم داروسازی است.
از جمله بیماران خاصی که در شرایط تحریم، به طور مستقیم زندگی‌شان تحت تاثیر قرار گرفت، بیماران پروانه ای هستند. این بیماری که ناشی از یک جهش ژنتیکی است، تا آخر عمر گریبان گیر بیمار خواهد بود.
بیماران مبتلا درد زیادی متحمل می‌شوند چراکه هر روز بدنشان پوست می‌اندازد و مجبورند برای التیام این پوست‌هایی که منجر به زخم‌های سطحی و عمیق در بدن می‌شوند، مرهمی بگذارند که از آنها به عنوان، پانسمان یاد می‌شود. این پانسمان‌ها به دلیل خاص بودن شرایط بیماران ای‌بی، باید روزبه روزتعویض و استفاده شوند ولی از طرفی هزینه زیادی دارد. تنها چند شرکت در خارج از ایران مشغول به تولید این نوع پانسمان هستند که با وجود تحریم‌های ظالمانه آمریکا، ۷۵۰ نفر ایرانی که به این بیماری مبتلا هستند، به دردسر افتادند.
چند ماه قبل نیز یکی از بیماران پروانه‌ای به نام آوا که تنها دو سال داشت، به دلیل شدت عفونت و نبود پانسمان مورد نیاز، جان خود را از دست داد.
حتی داروهای هسته‌ای که برای اسکن تشخیص بیماری‌های سرطانی الزامی است به دلیل آنکه با صنعت انرژی اتمی ایران در ارتباط است مورد تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و جان بسیاری از ایرانیان را در معرض خطر قرار داده است.
مواد اولیه رادیو دارویی مانند یخ است. اگر به موقع تحویل نشوند، ذوب و پوسیده می‌شوند. تهیه داروهای هسته‌ای هم بسیار پیچیده شده است، زیرا این مواد به طور معمول عمر بسیار کمی دارند و حمل و نقل آنان باید بسیار سریع صورت بگیرد.
با همه اینها، ایران در این بحران مثل همیشه سعی در دور زدن مشکلات و حل آنها دارد و همین تحریم‌ها را پلی برای رشد خود در صنعت داروسازی کرده است. با وجود هزینه زیاد سه درصد دارویی که فعلا ایران قادر به تولیدش نیست، همچنان متخصصان داخلی داروهایی مشابه با هزینه خیلی کمتر از نمونه خارجی ساخته اند و برای توسعه و حتی صادرات داروها در سطح جهانی گام برداشتند.
*دانشجوی فوق دکترای مهندسی شیمی- مشاور بنیاد ملی نخبگان و عضو ارشد پژوهشکده نانوشمال کشور
