تیرنگ، حجت الاسلام والمسلمین حاج محمد حسین گلکار استاد و محقق حوزه و دانشگاه و معاونت پژوهش مرکز تخصصی حوزوی تمدن اسلامی:
پنجم شعبان، سالروز میلاد امام زین‌العابدین (علیه‌السلام)، فرصتی است برای تأمل در زندگی و سیره این امام بزرگوار که در یکی از حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین مقاطع تاریخ اسلام زیسته است. ایشان نه‌تنها وارث درد و رنج کربلا، بلکه معمار یک جریان فکری و معنوی بودند که مسیر آینده امت اسلامی را شکل داد.
در دنیای امروز که جوامع بشری با چالش‌های بزرگی همچون بحران معنویت، شکاف‌های اجتماعی، جنگ‌ها و ظلم‌های گسترده روبه‌رو هستند، سیره امام سجاد (ع) می‌تواند الگویی برای آینده‌نگری، اصلاح فرد و جامعه و ساختن تمدنی نوین بر پایه ایمان و اخلاق باشد. در این نوشتار، با تکیه بر ابعاد مختلف زندگی امام، به آینده‌نگری در سیره ایشان پرداخته و درس‌هایی را برای امروز و آینده ترسیم می‌کنیم.
۱. آینده‌نگری در بستر دعا و نیایش: تغییر از درون
یکی از مهم‌ترین ابزارهای امام سجاد (ع) در شرایط خفقان پس از واقعه عاشورا، دعا و نیایش بود. مجموعه ارزشمند صحیفه سجادیه نه‌تنها مجموعه‌ای از راز و نیازهای معنوی، بلکه مانیفستی از اصول تربیتی، اجتماعی و تمدنی است. امام (ع) در این دعاها، جامعه را به تأمل و خودسازی دعوت کرده و چارچوبی برای اصلاح فردی و اجتماعی ترسیم کرده است.
درس‌هایی برای آینده:
اصلاح جامعه از درون افراد آغاز می‌شود. برای ساختن آینده‌ای بهتر، باید ابتدا درون خود را اصلاح کنیم.
دعا تنها وسیله نیایش نیست، بلکه ابزاری برای تبیین ارزش‌های انسانی و اجتماعی است. دعاهای امام سجاد (ع) سرشار از مضامین اخلاقی، سیاسی و اجتماعی است که راهبردی برای جوامع بشری ارائه می‌دهد.
معنویت و دیانت موتور محرک تمدن‌سازی است. در دنیایی که بسیاری از بحران‌های اجتماعی ناشی از فقدان معنویت است، ترویج اخلاق و ارتباط با خدا می‌تواند راهگشای مشکلات باشد.
۲. آینده‌نگری در مدیریت بحران و شرایط سخت
پس از واقعه کربلا، جامعه اسلامی دچار ترس، ناامیدی و سرکوب شدید شد. در این شرایط، بسیاری از رهبران مخالف بنی‌امیه یا به قتل رسیدند یا مجبور به سکوت شدند. اما امام سجاد (ع) با استراتژی خاص خود، مسیری برای احیای تفکر شیعی و آماده‌سازی جامعه برای تحولات آینده ایجاد کرد. ایشان با تقویت فرهنگ عاشورا، پرورش نخبگان، روشنگری تدریجی و بیان حقایق در قالب‌های غیرمستقیم، بنیان فکری و اعتقادی جامعه را بازسازی کرد.
درس‌هایی برای آینده:
در شرایط بحرانی، نباید شتاب‌زده عمل کرد، بلکه باید با تدبیر و برنامه‌ریزی، مسیر تغییر را هموار ساخت.
آگاهی‌بخشی و پرورش نخبگان، سرمایه‌ای برای آینده هر جامعه است. امام سجاد (ع) به تربیت شاگردانی پرداخت که بعدها در قیام‌های مختلف مانند قیام زید بن علی و قیام‌های ضد ظلم تأثیرگذار بودند.
حتی در سخت‌ترین شرایط، امید به آینده نباید از بین برود. امام سجاد (ع) در اوج خفقان، با زبان دعا، اخلاق و تبیین معارف، مسیر آینده را روشن کرد.
۳. آینده‌نگری در حوزه عدالت و حقوق بشر
یکی از مهم‌ترین اقدامات امام سجاد (ع) که نشان‌دهنده نگاه آینده‌نگرانه ایشان است، نامه حقوقی ایشان با عنوان “رساله حقوق” است. در این رساله، امام به بیش از ۵۰ حق اشاره کرده که شامل حقوق فردی، اجتماعی، حقوق والدین، همسایگان، حاکمان و حتی حقوق بدن انسان می‌شود.
درس‌هایی برای آینده:
جامعه‌ای که بر محور عدالت و حقوق افراد بنا شود، ماندگار خواهد بود.
احترام به حقوق دیگران، اساس پیشرفت تمدنی است. امام سجاد (ع) با نگارش “رساله حقوق” نشان داد که پیشرفت جامعه تنها با رعایت حقوق انسان‌ها و دوری از ظلم ممکن است.
مردم‌سالاری دینی و رعایت کرامت انسانی، دو محور اصلی در حکومت‌های پایدار هستند. این اصول در سخنان و روش امام به‌وضوح مشاهده می‌شود.
۴. آینده‌نگری در تربیت نسل آگاه و مقاوم
امام سجاد (ع) در شرایطی که امکان فعالیت علنی نداشت، با روش‌های مختلف به تربیت نیروهای آگاه پرداخت. یکی از این روش‌ها، احیای فرهنگ عاشورا بود. ایشان با گریه‌های هدفمند، شعر و خطابه، یاد و پیام کربلا را زنده نگه داشت و زمینه را برای جنبش‌های عدالت‌خواهانه آینده فراهم کرد.
درس‌هایی برای آینده:
برای داشتن آینده‌ای روشن، باید نسل‌های آگاه و مسئولیت‌پذیر تربیت کرد.
فرهنگ‌سازی و آموزش غیرمستقیم می‌تواند تأثیر عمیق و ماندگاری داشته باشد.
حفظ هویت تاریخی و فرهنگی، عاملی برای بقای یک ملت است. امام سجاد (ع) با احیای فرهنگ عاشورا، هویت دینی و تاریخی مسلمانان را تقویت کرد.
سیره‌ای برای ساختن آینده
امام سجاد (ع) در یکی از تاریک‌ترین دوران‌های تاریخ اسلام، با آینده‌نگری و دوراندیشی، مسیر روشنی برای امت اسلامی ترسیم کرد. سیره ایشان نشان می‌دهد که با صبر، حکمت، تقویت معنویت، مدیریت بحران، رعایت حقوق انسان‌ها و تربیت نسل‌های آگاه، می‌توان آینده‌ای روشن‌تر و انسانی‌تر ساخت.
امروز، در جهانی پر از چالش‌ها، آموزه‌های امام سجاد (ع) می‌تواند الگویی برای سیاستمداران، اندیشمندان و مردم باشد. اگر بخواهیم آینده‌ای پایدار، عادلانه و معنوی داشته باشیم، باید از سیره ایشان الهام بگیریم و راهبردهای ایشان را در زندگی فردی و اجتماعی خود به کار ببریم.
آینده از آن کسانی است که امروز را با بصیرت، ایمان و برنامه‌ریزی می‌سازند.
