تیرنگ، الهام دهقان:
برداشت غيراصولی و بی رويه شن، ماسه و رسوبات از بستر رودخانهها، زمينه ساز تهديدات جدی زيست محيطی، تغيير بستر رودخانه و افزايش آسيب های سيل است
اين اثرات با توجه به عوامل مختلفی از قبيل فصل برداشت، طول و عمق بازه، موقعيت برداشت، روش انجام عمليات، مقدار مصالح، ميزان پوشش گياهی، مهارت و امكانات فنی متفاوت است.
تخريب محل تخمگذاری آبزيان در اثر فعاليت تجهيزات مربوط به استخراج، ايجاد اشكال در تصفيه آبهای وارده به آبگيرها، آثار سوء بر حيوانات به ويژه پرندگان، كاهش غلظت اكسيژن در كف رودخانه و افزايش دمای آب، برخی ديگر از اثرات مخرب برداشت بیرويه شن و ماسه از رودخانهها است.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران برداشت های غیرمجاز را مهمترین چالش رودخانه های استان بیان کرد.
حیدر داودیان در شورای منابع آب استان افزود: بازدارنده نبودن جریمههای برداشت شن و ماسه از حریم و بستر رودخانهها و سواحل استان سبب شده که اقدامات انجام شده برای مقابله با این تخلف اثرگذار نباشد.
وی اظهار کرد: مهمترین چالش رودخانههای استان برداشتهای غیرمجاز است. هرگونه برداشت بدون مجوز از حریم و بستر رودخانهها تخلف محسوب میشود.
وی ادامه داد: نظارت بر رودخانهها از سوی شرکت آب منطقهای مازندران و ادارات شهرستانی این دستگاه به طور مستمر و در حد توان انجام میشود، اما با توجه به پرتعداد بودن رودخانههای مازندران و طول هفت هزار کیلومتری رودخانههای استان سبب شده امکان پایش و رصد دائمی و دقیق فراهم نباشد.
داودیان تصریح کرد: در برداشتهای مجاز که پس از انجام فرآیند قانونی و بر اساس ضرورت مجوز آن صادر میشود، هم پیش از ورود پیمانکار به رودخانه و آغاز عملیات برداشت و هم پس از پایان برداشت مصالح نقشهبرداری میشود تا از نظر کمی نظارت بر میزان برداشت انجام شود. نقشهبرداری نشان میدهد که پیمانکار چقدر برداشت کرد.
در برخی نقاط استان برداشتهای غیر مجاز آسیبهای زیادی به رودخانهها وارد کرده است که در حد توان تلاش کردیم پیشگیری کنیم. اما این مساله موضوعی چندبعدی است و نمیتوان یکسویه به آن نگاه کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای مازندران تصریح کرد: بیشترین آسیب ما در رودخانههای استان به برداشتکنندگان غیرمجاز ارتباط دارد. ما تلاش میکنیم در حوزه نظارت پویاتر اقدام کنیم. اما این معضل باید با کمک رسانهها برای فرهنگسازی و دستگاههای مرتبط برای تعیین اقدامات بازدارنده برطرف شود و شرکت آب منطقهای مازندران به تنهایی نمیتواند در این حوزه اثرگذار باشد
برداشتهای غیر كارشناسانه برای تأمین نیاز بشر، لزوم حفظ بستر و حریم رودخانهها و نیز حفظ هویت آن و اجتناب از به هم خوردن تعادل موجود در محیط زیست رودها را بیش از پیش برجسته میكند.
برخی از رودخانه های غرب مازندران همانند رودخانه حفاظت شده ‘ چالوس ‘ كه از وسط این شهر گردشگرپذیر می گذرد همواره گل آلود است، مردم و گردشگران منطقه به جای دیدن آب شفاف و زلال، آبهای آلوده را می بینند كه به دریا میریزد.
رودخانه حفاظت شده سردابرود در چالوس هم در اكثر روزها احتمالا به دلیل برداشت شن و ماسه از قسمتهای بالادست گل آلود است این در حالی است كه سالانه بیش از یك میلیون بچه ماهی سفید در این رودخانه رها سازی می شود.
یك پژوهشگر منابع طبیعی گفت: رود را باید با دید حوزهٔ آبخیز ببینیم و آن را از سرچشمه تا دریا در نظر بگیریم و پیوستگی رود و دریا را فراموش نكنیم.
یوسف گرجی بحری افزود: هر رودخانه یك بومسازگان است و بود و نبودش به دریا وابسته است و این دو با یكدیگر ارتباط تام دارند.
وی تأكید كرد: اكنون نگاه به رود، نگاه كارخانهای است و رود را تولید كننده محصولات فرسایشی میدانند.
این متخصص جنگل توضیح داد: رود در طول زمان كوهها را فرسایش میدهد كه نتیجهٔ آن به وجود آمدن شن و ماسه است.
گرجی بحری بیان كرد: رود زیستگاه آبزیان است و ماهیان قزلآلا در بالادست و ماهیان كپور در پاییندست و همچنین برخی دیگر از موجودات در آن تخمریزی و پرندگان ماهیخوار از آن استفاده میكنند كه برداشت شن و ماسه، تعادل زیستی جانداران را به هم میزند.
او تصریح كرد: در اعطای مجوز برداشت شن و ماسه هیچ دستگاهی نباید به تنهایی تصمیم بگیرد بلكه لازم است به مهندسی رودخانه و محیط زیست توجه و نظر كارشناسانهٔ همه نهادهای مربوط گرفته شود.
گرجی بحری یادآور شد: كمتر رودخانهای را در شمال كشور میشناسیم كه از آن شن و ماسه برداشت نشود و مطابق مشاهدات كودكیام از رود چالوس، در 60 سال اخیر بستر این رود در محل پل چالوس، چهار تا پنج متر پایینتر رفته است.
به گفتهٔ این پژوهشگر، فرایند شستوشو در معادنِ شن و ماسه در بالادست، باعث گلآلودگی رود میشود زیرا آب زیادی صرف این كار میشود تا شن و ماسهای تمیز و مناسب بتونسازی تولید شود.
این پژوهشگر جنگل دربارهٔ پیامدهای برداشت شن و ماسه از رودهای داخل جنگل گفت: این كار موجب تغییر مسیر و ریختِ رود و مقدار انحنای آن و همچنین تخریب دیواره و تغییر شیب رود میشود كه در نهایت باعث تخریب فیزیكی و زیستشناختی و افزایش سرعت آب میشود و احتمال سیل و تخریب در جلگه بالا میرود.
گرجی بحری اظهار داشت: برای تأمین مصالح ساختمانی باید برآورد كرد جریان رود چقدر ‘بار’ یعنی شن و ماسه طبیعی دارد.
وی افزود: رود به طور طبیعی و بر اثر فرسایش، مقداری شن و ماسه دارد كه باید میزان دقیق آن ارزیابی شود و متناسب با آن برایش مجوز برداشت صادر گردد.
گرجی بحری توصیه كرد: باید سعی شود برداشت قانونی شن و ماسه از رودخانه تا حد امكان به دریا نزدیكتر باشد تا پیامدهای منفی آن كمتر شود و سنگهای درشت را خرد و تبدیل به شن و ماسه كرد
برداشت غیر مجاز شن و ماسه از بستر رودخانههای مازندران با وجود برخورد قانونی و برخی هشدارها از سوی دستگاه های مربوطه، همچنان تداوم دارد.
برداشت غیر مجاز شن و ماسه در مازندران به واسطه تعداد زیاد رودخانه ها، انباشت مصالح در بستر آنها و تقاضای زیاد در بخش های عمرانی به وفور دیده می شود و بالا بودن قیمت مصالح باعث شده تا بسیاری از افراد به این کار روی آورند و از این طریق امرار معاش می کنند
بسیاری از کارشناسان این بخش معتقدند که برداشت غیر اصولی شن و ماسه در رودخانه های استان باعث فرسایش و گود افتادگی بستر، ناپایداری و ریزش کنارهها و تغییر بستر رودخانه می شود
