تیرنگ:
انسان با وجود آنکه در دهه‌های گذشته توانسته به تکنولوژی و فناوری‌های پیشرفته‌ای دست بیابد اما همچنان در برابر بسیاری از سوانح طبیعی از جمله، سیل، زلزله، آتشفشان، رانش و دیگر حوادث قهری عاجز بوده و موفق به کشف ابزار قابل قبولی برای به کنترل درآوردن آنها نشده است.
طی قرن‌های گذشته به مراتب شاهد حوادث و سوانح دلخراش و ناگوار طبیعی در سراسر جهان بوده‌ایم که وقوع آنها خسارت‌های جانی و مالی سنگینی را نیز به مردم و دولت‌ها وارد آورده و هیچ تکنولوژی نیز قادر به کنترل و یا مهار کامل آنها نیست.
ایران در حوزه حوادث طبیعی جزو ۱۰ کشور دنیا قرار دارد و از ۴۳ مورد حوادث غیرمترقبه جهان، این کشور ۳۲ مورد آن را تاکنون تجربه کرده و این در حالی است که یک درصد از جمعیت جهان در این منطقه از کره خاکی قرار داشته اما ۶ درصد تلفات طبیعی را سهم خود کرده و همه ساله نیز اعتبارات هنگفتی را در این راه هزینه می‌کند.
بدون شک، یکی از موارد یاد شده که در دهه‌های گذشته کشور و به خصوص استان مازندران با آن روبرو بوده و به خاطر دستبرد غیرقانونی انسان به منابع طبیعی و محیط زیست، زنگ خطر هشدار دهنده‌ای را نیز به گوش‌ها می‌رساند، پدیده رانش است که متاسفانه اتفاقات ناخوشایندی را تاکنون رقم زده است.
پدیده رانش که از آن به عنوان حرکت کردن یک لایه از زمین یاد شده، در سالهای گذشته خسارت‌های سنگینی را از خود برجای گذاشته تا جایی که این اتفاق باعث شده تا در مواردی، مسوولان اجرایی اقدام به تغییر و یا جا به جایی محیط و مکان زندگی انسان‌ها نیز کنند.
پدیده رانش نیز همانند دیگر حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله، متاسفانه علاوه بر صدمات جانی، خسارت‌های سنگینی را از خود برجای می‌گذارد و این در حالی است که عمده علت آن نیز دست درازی و حرکت سودجویانه و در عین حال، ناآگاهانه برخی افراد باعث وقوع این نوع از حوادث شده است.
شجاع قربانی- عضو هیات علمی گروه خاکشناسی دانشگاه در خصوص ارتباط خشکسالی با فرونشست گفت: خشکسالی در رانش زمین موثر است، زمانی‌که خشکسالی رخ می‌دهد پوشش گیاهی خاک ضعیف شده، ریشه‌های گیاهان که به افزایش مقاومت خاک کمک می‌کنند کم شده و در زمان بارش‌های هر چند اندک احتمال وقوع زمین لغزش افزایش پیدا می‌کند.
عضو هیات علمی گروه خاکشناسی بیان کرد: در مناطق مستعد رانش زمین دستکاری خاک باید به حداقل برسد، همچنین تقویت پوشش گیاهی برای جلوگیری از لغزش زمین باید در دستور کار قرار بگیرد.
وی توضیح داد: عموما منشا اولیه رانش زمین رخدادهای طبیعی است، اما دستکاری بشر در طبیعت با اجرای پروژه‌های عمرانی مانند راه‌سازی در مناطق مستعد، زمین لغزش را تشدید می‌کند.
* در حاضر حاضر وضعیت نسبت به گذشته کمی بهتر شده است
عضو هئیت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور گفت: در یک مطالعه میدانی در سوادکوه، از بین رفتن شمشادها که نقش مهمی در حفظ خاک دارند، موجب رانش و حرکت توده‌ای زمین شده و این امر ارتباط مستقیمی با پوشش گیاهی دارد.
سید احسان ساداتی در گفت‌وگویی با بیان اینکه محققان از سال‌ها پیش بر حفظ پوشش های گیاهی و توسعه پایداری آن تاکید داشتند، اظهار کرد: شاید بسیاری از افراد به این هشدارهای محققان بی توجه بودند و نتیجه آن را دیدند.
وی تصریح کرد: پوشش گیاهی در عرصه های مختلف جنگلی و مرتعی موجب می شود که منابع طبیعی به عنوان بستر حیات در بخش‌های مختلف به ویژه کشاورزی و محیط زیست به صورت پایدار حفظ شود.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور با اشاره به اینکه در حاضر حاضر وضعیت نسبت به گذشته کمی بهتر شده است و مردم به این موضوع توجه می‌کنند، افزود: همه ما حافظ خاک و پوشش گیاهی هستیم اما وقتی خاک عریان می‌شود به طور قطع تحت تاثیر بارندگی شدید و حجم آب زیاد، فرسایش به وقوع می‌پیوندد.
ساداتی ادامه داد: وقتی که باران شدید در مدتی کوتاه وارد منطقه شود، به طور قطع مکان‌های مستعد تخریب و فاقد پوشش گیاهی، به آسانی با فرسایش رو به رو می‌شود و خاک‌های حاصلخیزی که به مدت 300 تا 400 سال زمان برای تشکیل یک سانتی‌متر آن نیاز است، به راحتی از بین می رود و مشکلاتی را به وجود آورد. همچنین از سویی دیگر زمانی که اکوسیستم جنگلی کمترین پوشش را دارا باشد نفوذ پذیری آب در دل خاک هم به حداقل می رسد.
* نابودی شمشادهای سوادکوه دلیلی برای رانش زمین
وی با بیان اینکه زمان بارش بسیار مهم است و در ابتدای بهار به دلیل آغاز نشدن برگ‌زایی درختان، عدم پوشش گیاهی موجب کمترین جذب آب پس از باران می‌شود، گفت: در یک مطالعه میدانی در سوادکوه، از بین رفتن شمشادها که نقش مهمی در حفظ خاک دارند، موجب رانش و حرکت توده‌ای زمین شده و این امر ارتباط مستقیمی با پوشش گیاهی دارد.
ساداتی افزود: شمشاد به علت اینکه گونه همیشه سبز هستند در جذب آب بسیار نقش مهمی دارند و در مکان‌هایی که این گونه خشک شده و از بین رفته است رانش و فرسایش بیشتر بوده است.
وی گفت: در پایین دست و دشت، در عمق یک متری از خاک لایه ای وجود دارد که نفوذ پذیری آب در طی 30 ساله حالت بتنی مانند پیدا می کند و نفوذ پذیری خاک از بین می رود، زمانی که حجم بارش زیاد باشد این آب باران ناچار است حرکت و فرسایش ایجاد کند.
* لزوم توسعه عملیات آبخیزداری برای حفظ پوشش گیاهی بستر رودخانه
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور با تاکید بر اجرای عملیات آبخیزداری و نقش تعیین کننده آن در حفظ پوشش های گیاهی اظهار کرد: برای اینکه سفره های آب زیر زمینی افزایش یابد و آب نیز هدایت شود عملیات آبخیزداری انجام می‌شود که یک بخشی از آن عملیات بیولوژیک است، به این صورت که این امر موجب حفظ پوشش گیاهی در کنار بستر رودخانه ها به عنوان مکانی مناسب برای رویش گیاهی می شود.
ساداتی خاطر نشان کرد: زمانی که پوشش درختی از بین می‌رود و افراد آن را به زمین شالی تبدیل می‌کنند دیگر دلیلی برای حفظ خاک باقی نمی‌ماند، خاک بی‌حفاظ می‌شود و عملیات آبخیزداری در این زمینه موجب توسعه این پوشش‌های گیاهی می‌شود.
وی با بیان اینکه اگر بارندگی به صورت تدریجی و پیوسته باشد و طغیان صورت نگیرد به طور قطع خسارت کمتری وارد می‌شود، افزود: متاسفانه بسیاری از افراد در ارتفاعات و اراضی شیب دار به سمت کشاورزی و باغداری رفته‌اند اما غافل از اینکه با شخم اشتباه و در مسیر شیب خاک را برای فرسایش آماده می‌کنند.
* رانش زمین درد شهرستان است
نماینده قائمشهر، سوادکوه، جویبار، سیمرغ و سوادکوه‌شمالی در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر معضلات شهرستان سوادکوه حل نشود خواب به مسئولان حرام است، گفت: رانش زمین درد شهرستان است که از سیل و زلزله خطرناک‌تر خواهد بود.
عمران عباسی در جلسه شورای اداری شهرستان سوادکوه با اعلام اینکه اولین سرفصل توسعه شهرستان سوادکوه، راه است، اظهار کرد: در بودجه‌ی متوازن‌یک ما دو نماینده منطقه مبلغ ۸ میلیارد تومان برای سوادکوه در نظر گرفته‌ایم، اولویت‌بندی را به فرمانداران واگذار کرده‌ایم.
عباسی، صیانت از جنگل را مورد تاکید قرار داد و گفت: اقدامات منابع طبیعی نباید سبب زیان جنگل‌نشینان و حتی خروج دام از جنگل و مراتع شود.
بهمنیار عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت و گویی حرکت گرانشی و ثقلی را از دلایل فرونشست برشمرد و اظهار کرد: فرونشست ها معمولا در دشت ها اتفاق می‌افتد چرا که تخلیه آب زیرزمینی به ندرت در اراضی شیب دار رخ می دهد، بنابراین رانش و فرونشست دو مقوله جدا از یکدیگر هستند
* فرونشست و رانش با هم تفاوت دارند
این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه فرونشست و رانش را دو رخداد جدا از هم دانست و تصریح کرد: رانش معمولا در مناطق شیبداری اتفاق می افتد که لایه زیرین سست بوده و لایه فوقانی به دلیل انباشت آب و وزن بالای حاصل از آن در اثر کوچکترین عامل محرکی به پائین سُر خورده و رانش را به وجود می‌آورد.
بهمنیار با اشاره به وقوع پدیده رانش، تشریح کرد: انباشت آب و اشباع آن در لایه فوقانی که معمولا خاک‌های رسی و انبساط پذیر هستند موجب وزن بالای لایه خاک شده و نفوذپذیری خاک به دلیل اشباع شدن از بین می‌رود. لایه فوقانی سطوح رانشی به دلیل نفوذناپذیر بودن، روانآب به وجود می آورد و معمولا در این مناطق با ایجاد سنگچین مانع از نفوذ آب می شوند تا لایه رانشی در اثر جذب آب سنگین نشده و به پائین لغزش پیدا نکند.
برای جلوگیری از فرونشست زمین؛ درخت بکارید
مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی ساری پوشش گیاهی و درختکاری را از راهکارهای مقابله با رانش دانست و خاطرنشان کرد: وجود درخت در مناطق مستعد رانش به استحکام لایه‌های خاک کمک کرده و مانع از سر خوردن آن می‌شود.
وی تغییرات اقلیمی، برداشت غیر مجاز خاک در معادن و کمبود بارش برف را سبب تشدید بروز پدیده فرونشست اعلام و تاکید کرد: کاهش نزولات جوی به ویژه برف به دلیل ذوب تدریجی آن که اثر مستقیم بر تغذیه سفره های آب زیرزمینی داشته، عاملی اثرگذار بر کاهش فرونشست است
