تیرنگ، سرویس اجتماعی:
اینکه افراد از شهری به شهر دیگر مهاجرت کنند اتفاق جدیدی نیست، اما اینکه تغییرات اقلیمی دلیل مهاجرت ۸۰۰ هزار نفر طی دو سال اخیر از مناطق مرکزی و جنوبی ایران به مناطق شمالی کشور باشد حتما پدیده جدید محسوب می‌شود.
امار نشان می دهد که ظاهرا موازنه مهاجرتی در کشور بهم ریخته و به نظر می‌رسد الگوی مهاجرتی تغییر کرده است. برخی از شهرها خالی از جمعیت می‌شوند و در برخی شهرها سرریز جمعیتی صورت می‌گیرد. این می‌تواند نتیجه مهاجرت داخلی کنترل نشده‌ای باشد که البته این می تواند مولد علل‌های زیادی از جمله بیکاری یا حتی بی آبی باشد، مهاجرتی که مطمئنا برای افراد خالی از مشکل نیست.
از جمله استان‌های مهاجرپذیر بعد از تهران به شهرهای شمالی کشور اشاره کرد که مطمئنا این تغییر اقلیمی بدون مشکل نبوده و نیست.
فرزندش به پاهایش چسبیده بود، اما او حوصله‌اش را نداشت. انگار به‌زور وبال گردنش کرده بودند. همان سال‌ها که تازه با شوهرش از خراسان شمالی به مازندران آمده بود!
می‌گفت زور شوهرش که به طلبکارها نرسید، مازندران مقصدشان شد و _اکبر_ شوهرش به جان میلگردهای شمال افتاد. ۳۰ سال هم نداشت، اما موهایش رنگ باخته بودند؛ درست مثل خودش.
مهری ۱۸ ساله بود که شوهرش دادند تا باری از دوش‌شان برداشته شود و او شد زن اکبر ۲۴ ساله. این‌ها را می‌گفت و آه از نهادش بلند می‌شد. با پسر ۸ ساله‌اش (حسن) در منازل مسکونی منطقه پشت راه آهن قائمشهر زندگی می‌کردند.
حدود ۸۰۰ هزار نفر طی دو سال اخیر به شمال کشور مهاجرت کردند و اگر سیل مهاجرت همین طور ادامه پیدا کند، شاهد مشکلاتی در شمال ایران و سهم‌خواهی غیربومی‌ها از طبیعت این استان‌ها خواهیم بود.
✓ علت مهاجرت ۸۰۰ هزار نفر به شمال چیست؟
در این باره اخیراً معاون سازمان حفاظت از محیط زیست گفته که براساس آمارها در دو سال گذشته حدود ۸۰۰ هزار نفر مهاجرت اقلیمی در کشور داشته‌ایم، که مقصد آنها بیشتر استان‌های شمالی کشور و شهرهای نزدیک تهران است.
گل‌علیزاده با بیان اینکه یکی از تبعات خشکسالی مهاجرت اقلیمی است، ادامه می‌دهد: «این مهاجرت‌ها از فلات مرکزی ایران به‌علت کاهش کیفیت شاخص‌های زیستی به مناطق شمال کشور بسیار زیاد شده است، شاخص‌هایی مانند افزایش گرد و غبار، کمبود آب سبب این مهاجرت‌ها شده. برخی از مهاجرت‌های اقلیمی برای کسب شغل است چراکه با افزایش تغییرات اقلیمی مانند سیل و گرد و غبار معیشت مردم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. یکی از پیامدهای تغییر اقلیم تهدید امنیت غذایی است، تولید بیش از ۹۰ درصد غذای دنیا وابسته به خاک است اما با جاری شدن سیل سلامت این خاک به خطر می‌افتد و سبب فرسایش آن می‌شود.»
✓کارگران فصلی غیربومی به مازندران مهاجرت می‌کنند
محمد ربیعی کارگری پر تلاش اهل مازندران است که غمی به پهنای صورتش دارد و این مهاجرت‌ها زندگیش را تحت تأثیر قرار داده است. او به خبرنگار تیرنگ می‌گوید که شش ماه است که بیکار است و قبلاً در یک شرکت تولیدی کار می‌کرد.
ربیعی ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین مشکلاتی که این روزها کارگران مازندرانی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند استفاده از نیروهای غیربومی است.
ربیعی با گلایه از اینکه کارگر دست همیشه پینه دَوِسه (دست کارگر همیشه پینه دارد)، می‌گوید: در فصل زراعی کارگران فصلی غیربومی به مازندران مهاجرت می‌کنند و این موضوع سبب می‌شود نان آنها آجر شود!
ربیعی با تاکید براینکه باید در عمل از تولید داخلی حمایت کرد تا کارگران بیکار نمانند، یکی از دلایل اصلی بیکاری خود و تعداد دیگری از کارگران را نداشتن بازار مناسب برای تولید داخلی می‌داند.
متأسفانه در اثر این مهاجرت‌ها به شمال که بخشی از آن ناشی از تنش آبی است علاوه بر مشکلات اقتصادی برای کارگران بومی هم‌اکنون بسیاری از عرصه‌های جنگلی، مزارع کشاورزی و باغ‌های استان با تغییر کاربری به منازل مسکونی کوچک و بزرگ مبدل شده‌اند و در این شرایط مسؤولان کشور و مازندران هیچ طرح راهبردی برای مواجهه با «بحران مهاجرت ناشی از تغییرات اقلیمی» ندارند.
دولت‌ها به دنبال راهی برای مدیریت و حل بحران خشکسالی و آب در کشور
در این باره پیش تر پروفسور علی یخکشی، پدر دانش محیط زیست ایران به خبرنگار تیرنگ گفته بود که دولت‌ها به دنبال راهی برای مدیریت و حل بحران خشکسالی و بحران آب در کشور هستند اما در صورت ادامه روند خشکسالی، ازدیاد جمعیت در ایران و مصرف بی رویه آب، این بحران‌ها شدیدتر می‌شوند.
وی ادامه داد: ممکن است در آینده نه چندان دور بسیاری از شهرهای ایران فاقد آب شوند و مردم آن مناطق به ویژه مردم فلات مرکزی ایران مجبور به مهاجرت شوند و اگر به استان‌های دیگری که منابع آبی بیشتری را در اختیار دارند مهاجرت کنند قطعاً بحران شدید فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و کمبود منابع در این استان‌ها به وجود می‌آید. باید دولت راهکارها و تمهیدات لازم را برای جلوگیری از تشدید این بحران‌ها انجام دهد.
او گفت: تغییرات آب و هوایی در طی سال‌ها و به مرور و از زمانی که انسان دست به نابودی طبیعت زد، به وجود آمد. نابود کردن منابع طبیعی تجدیدپذیر مانند جنگل و مرتع اثرات سویی بر وضعیت آب و هوای یک منطقه گذاشته و تغییرات آب و هوایی نقش مهمی در بحران خشکسالی جهان گذاشت؛ در ایران نیز اثرات سو خشکسالی بیشتر مشاهده و احساس می‌شود چرا که سطح وسیعی از منابع طبیعی تجدیدپذیر کشور تخریب شده است. تا زمانی صاحبان صنایع تصمیم نگیرند که متعادل و درست رفتار کنند ما شاهد تغییرات آب و هوایی خواهیم بود.
مهاجرت به شمال ایران در حالی است که این استان‌ها خود درگیر کم آبی و مشکلات اقتصادی هستند.
✓بر هم خوردن ترکیب اجتماعی
محمود مشفق، جمعیت شناس در این مورد گفت: جمعیت در حوزه دریای خزر در حال افزایش است. با توجه به تراکم بالای استان‌های شمالی، این موضوع می‌تواند از نظر زیست‌محیطی و اکولوژیک مسئله‌ساز شود.
این استاد دانشگاه گفت: موازنه مهاجرتی کشور در حال بهم خوردن است که به آن توجه نمی‌شود. الگوی مهاجرتی در کشور از «روستا به شهر»، به مهاجرت «شهر به شهر» و از شهرهای کوچک به مجموعه‌های شهری تغییر یافته است.
مشفق با اشاره به اینکه وقتی افراد مهاجرت کنند مبدا از نیروی کار ماهر و اثرگذار خالی می‌شود، می‌گوید: از موضوع مهاجرت داخلی دیگر نمی‌توان غافل ماند زیرا با امنیت ملی کشور گره خورده است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران چهار نقطه ثقل مهاجرپذیری در کشور داریم. که مشفق درباره این چند نقطه مهاجر پذیر توضیح داد: اولین کانون جذب جمعیتی، تهران و البرز است. ضمن اینکه در مجموعه شهری تهران و البرز، کرج، پردیس، رباط کریم، شهریار و … از مقاصدی است که مهاجران انتخاب می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: دومین کانون جذب جمعیتی استان‌های قم، اصفهان، مازندران و یزد و سومین کانون مهاجرتی مجموعه شهری مشهد(مشهد و شهرک‌های اطراف) است. همچنین چهارمین کانون مهاجرپذیری استان‌های شمالی گیلان و مازندران است.
این جمعیت شناس با اشاره به تاثیر سرریز شدن جمعیت در استان‌های مهاجرپذیر توضیح داد: این نوع مهاجرت موجب ایجاد مشکلات اقتصادی و اجتماعی می‌شود. به طور مثال در بعد اقتصادی باعث افزایش قیمت زمین، مسکن و اجاره بها می‌شود. این اتفاق در استان‌های شمالی هم می افتد.در بعد اجتماعی هم باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی، به هم خوردن ترکیب اجتماعی در منطقه مهاجرپذیر می‌شود.به هر شکل باید برای کنترل این اوضاع دلایل مهاجرت را در مبدا بررسی کرد و از مبدا آن را کنترل کرد و نباید آن را نادیده گرفت.
✓پیامدهای مهاجرت، تخریب روستاها و از رونق افتادن کشاورزی و دامداری
منفرد جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار تیرنگ می‌گوید که از دید مهاجران امکانات شغلی و رفاهی بیشتری در مازندران وجود دارد که به این استان اعتبار و شخصیت می‌دهد.
وی با بیان اینکه از پیامدهای مهاجرت، تخریب روستاها و از رونق افتادن کشاورزی و دامداری در استانی مانند مازندران است، ادامه داد: در پدیده مهاجرت، ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی افراد دچار فروریختگی می‌شود که خود باعث پدیدآمدن آسیب‌های اجتماعی دیگر است.
وی با بیان اینکه جمعیت استان‌های شمالی به دلیل وضعیت جوی مناسب هر روز افزایش می‌یابد و مهاجرت‌هایی به مازندران صورت می‌گیرد و غیربومی‌ها زمین‌های استان را خریداری می‌کنند که قطعاً تبعات سو فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به همراه خواهد داشت، ادامه داد: در شهری که مقصد مهاجران است نیاز به مسکن، کالاهای اساسی زندگی، آموزش و بهداشت افزایش پیدا می‌کند، اما وقتی ما برنامه‌ریزی نداشته باشیم نیازهای انباشته بدون پاسخگویی مناسب سبب کاهش رفاه در شهرهای مقصد می‌شود.
مهاجرت ۸۰۰ هزار نفر به شمال ایران یک خبر ساده نیست چراکه سبب بزرگ‌تر شدن بحرانهای بیکاری و محیط زیست مثل زباله در استان‌های شمالی همچنین خطر از بین رفتن زبان و خرده فرهنگ‌های محلی می‌شود. از طرفی با توجه به درآمد پایین موجود در بخش کشاورزی و باغداری در آینده نه چندان دور شاهد از بین رفتن این بخش و تهدید امنیت غذایی خواهیم بود.
