تیرنگ:
تغییرات اقلیمی از یک سو و برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی و مسائل انسان ساخت پدیده فرونشست زمین و بحران کم آبی را طی سال های اخیر در مازندران تشدید کرده است
طی سالهای اخیر شاهد افزایش فرونشست‌ها و بحران کم‌آبی در مازندران به علت تغییرات اقلیمی و مسائل انسان‌ساخت هستیم که با اصلاح الگوی مصرف و مدیریت پایدار مناسب شاید بتوان گامی در این راستا برداشته شود.
برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست در مازندران به دغدغه عمومی تبدیل شده و به تکرار شاهد ساخت و سازهای بی‌رویه و برداشت‌های غیر مجاز از بستر رودخانه‌ها هستیم که از دلایل اصلی فرونشست‌ها و متعاقباً تنش گسل و زلزله‌های اخیر در این استان است.
این در حالی که طی سالهای اخیر شاهد تغییرات اقلیمی، برداشت بی رویه از سفره‌های زیرزمینی و ساخت وسازهای غیرمجاز هستیم که پدیده فرونشت‌ها و بحران کم‌آبی را در مازندران تشدید کرده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری گفت: برداشت بی‌رویه از روان آب‌ها و چشمه‌های بالادست و افزایش سطوح نفوذناپذیر سبب کاهش تغذیه شده و در نتیجه آن، چشمه‌ها به تدریج کارایی خود را از دست داده و میزان آب آنها کاهش پیدا کرد.
درزی ادامه داد: از طرف دیگر همان مقدار آبی که در بالادست وجود داشته را استفاده کردیم که نتیجه آن کاهش جریان پایه رودخانه‌ها است.
درزی در خصوص وضعیت فرونشست‌ها در این استان اظهار کرد: با توجه به کمبود آب در شرق استان و افت زیاد سطح آب زیرزمینی در منطقه، نگرانی‌های مربوط به فرونشست زمین در این منطقه بسیار بیشتر از سایر مناطق است
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران گفت: «برخی مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که فعلا در شرق استان وضعیت به گونه‌ای است که نشانه‌های فرونشست را داریم. اما در دشت هراز و بابل هنوز نشانه‌ها را ندیدیم. با این حال فعلا جلگه فعالی که آب از آن برداشت می‌شود و جایگزین نمی‌شود از دشت هراز به سمت شرق استان است. یعنی دشت هراز نیز ممکن است در صورت کم‌توجهی به هشدارها در معرض خطر قرار بگیرد. »
عطاالله کاویان فرونشست را پدیده‌ای ناشی از برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی و خالی شدن حفره‌های بین سازندها و رسوبات یا خاک بیان می‌کند: «وقتی آب زیادی از منابع زیرزمینی برداشت کنیم و فضایی که آب در آن وجود داشت خالی شود، لایه‌های خاک رفته‌رفته روی هم می‌نشیند. هر جایی که برداشت آب زیرزمینی از مقدار شارژ منابع آبی بیشتر باشد سطح سفره زیرزمینی پایین می‌رود. سفره هم که پایین برود خطر فرونشست تقویت می‌شود. »
او تاکید دارد که استمرار روند موجود برداشت آب از منابع زیرزمینی در مازندران تهدیدی جدی برای مازندران است: «اگر در مناطق ممنوعه از برداشت آب‌های زیرزمینی جلوگیری نشود و برنامه‌ای برای تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در اولویت ما نباشد به سرعت به سمت فرونشست پیش می‌رویم. »
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران به یک پیامد دیگر این وضعیت نیز اشاره می‌کند: «با این روند جبهه آب شور نیز در سفره‌های زیرزمینی پیشروی می‌کند. یعنی کیفیت آب هم پایین می‌آید و چرخه آسیب تشدید می‌شود. »
به گفته کاویان کمک به بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در شرق استان می‌تواند حتی تهدیدهایی که گریبان میانکاله را گرفته نیز کاهش دهد.
✓ تشدید ضریب احتمال فرونشست با کشت دوم برنج
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران هم بر این موضوع که برداشت‌ها از منابع آبی زیرزمینی باید کنترل شده باشد تاکید می‌کند و با هشدار درباره پیامدهای برداشت از آب‌های زیرزمینی مازندران می‌گوید: «افت تراز آب‌های زیرزمینی علاوه بر اینکه منجر به کاهش کیفیت آب و پیشروی آب شور در سفره‌های زیرزمینی می‌شود، فرونشست زمین را هم می‌تواند به دنبال داشته باشد. در شرق مازندران فشار بر آب‌های زیرزمینی سبب شده که استعداد فرونشست زمین بیشتر شود و نگرانی‌های ما افزایش یابد. افت تراز آب‌های زیرزمینی به معنی از بین رفتن بخشی از منابع آبی زیرسطحی است که قابل بازگشت هم نیست. »
حیدر داوودیان تاکید می‌کند که بیشترین فشار بر منابع آب‌های زیرزمینی مازندران به دلیل کشت دوم برنج انجام می‌شود: «با توجه به اینکه در ماه‌های مرداد و شهریور رودخانه‌ها آورد مناسبی ندارند، برای تأمین آب مورد نیاز کشت دوم برنج از منابع زیرزمینی استفاده می‌شود. در شرایط کنونی دلیل اینکه تاکید می‌کنیم کشت دوم برنج انجام نشود همین موضوع است. »
البته این مسئول تاکید می‌کند که از اهمیت کشت دوم برای کشاورزان استان به دلیل مسائل اقتصادی آگاه است، اما زیان تولید برنج با آب‌های زیرزمینی در شرایط کم‌آبی را بیشتر از مزیت‌های کوتاه‌مدت کشت دوم می‌داند: «اقتصاد مازندران بر پایه کشاورزی است. نمی‌توانیم به کشاورز بگوییم که اصلا از منابع آب زیرزمینی استفاده نکند. ما بر استفاده مجاز از آب‌های زیرزمینی تاکید داریم. یعنی بهره‌برداری از چاه‌ها بر اساس ضوابط و مقررات و پس از دریافت پروانه انجام شود. در همین زمینه نیز سال گذشته ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در مازندران مسدود شد. در استان چاه‌های دارای پروانه‌ای که تمدید ندارند هم زیاد داریم. این چاه‌ها هم برای ما چالش هستند. »
اصلاح الگوی مصرف و ترویج آن و غیرفعال کردن چاه‌های آب بدون مجوز و جلوگیری از حفر بی رویه چاه‌ها برای پیشگیری از فرونشست‌ها و بحرانهای آبی از اقداماتی است که باید در مدیریت منابع آب مورد توجه قرار گیرد.
